მას შემდეგ, რაც ავღანეთში მმართველობა "თალიბანმა" აიღო, თითქმის ორი წელი გავიდა. კოალიციური ჯარების გასვლის პარალელურად, ქვეყანა ათასობით ავღანელმა დატოვა, რადგან იცოდნენ, რომ თალიბები ყველას, ვისაც ამერიკასა და ნატოსთან რაიმე აკავშირებდა, მათთან არ მუშაობდა, მაგრამ მისი მომხრე იყო, სასტიკად უსწორდებოდნენ. ავღანელი ჟურნალისტი ნაჯიბულა ქურაიში, რომელიც წლებია ბრიტანეთში რამდენიმე გამოცემასთან თანამშრომლობს, აქტიურად აშუქებდა ავღანეთში "თალიბანის" დაბრუნებასაც. პრობლემები მოსახლეობას არასდროს აკლდა, მაგრამ ბოლო ორი წელია ისინი ჰუმანიტარული კატასტროფის ზღვარზე ცხოვრობენ. ადამიანებით ვაჭრობა, ძალადობა, შეიარაღებული ლოკალური თავდასხმები, უმუშევრობა იმ პრობლემების არასრული ჩამონათვალია, რომელიც ქვეყანაში ბოლო ორი წელია მძვინვარებს. ავღანელი ჟურნალისტის თქმით, არის პროვინციები, სადაც ცხოვრება გაუსაძლისია. ასეთ რაიონებში ბავშვები, განსაკუთრებით გოგონები, დაწყებით განათლებას ვერ იღებენ. ავღანელი ჟურნალისტი ცდილობს ადგილობრივ ადმინისტრაციასთან, სასულიერო­ პირებთან, ბავშვების მშობლებთან მოლაპარაკებით ასეთ რაიონებში დაწყებითი საგანმანათლებლო ცენტრები გახსნას, დროებითი მაინც, რათა ბავშვებმა წერა-კითხვა ისწავლონ. - განათლებას, განსაკუთრებით პროვინციებში, ადმინისტრაცია და სასულიერო პირები ყოველთვის ეჭვით უყურებდნენ. ყველაფერში ერევიან ზნეობის პოლიცია და სასულიერო პირები, თავად მონაწილეობდნენ საგანმანათლებლო პროექტებში, თვალყურს ადევნებდნენ სწავლების პროცესს, საგნების ჩამონათვალს, სწავლის სპეციფიკას... ეშინიათ, რამე "ურწმუნო" არ შევიტანოთ. სინამდვილეში კი აშინებთ, რამე მათი საწინააღმდეგო არ იყოს, მოზარდებს კითხვები არ გაუჩნდეთ, კრიტიკული აზროვნება არ ჩამოუყალიბდეთ. ასეთ შემთხვევაში მათი სიტყვა უპირობო კანონი ვეღარ იქნება და გავლენას დაკარგავენ. ამიტომ საგანმანათლებლო ცენტრების გახსნას მეჩეთებში ითხოვენ, ასე ტერიტორიულადაც ფართოვდებიან, რადგან ოთახები გვჭირდება, რომლებიც უნდა გარემონტდეს, კეთილმოეწყოს, სველი წერტილები გაკეთდეს. სასწავლო ცენტრებში თითო მედმუშაკი გვყავს. გვაქვს სიცხის დამწევი, ტკივილგამაყუჩებელი საშუალებები. ნორმალურ ქვეყანაში ასეთი რამ ჩვეულებრივია, მაგრამ ავღანეთში ფუფუნებაა. სკოლებში კი არა, არის დასახლებები, რაიონები, სადაც სამედიცინო პუნქტი არასდროს ყოფილა, არც პროამერიკული მმართველობის დროს. იმ ხელისუფლებებმა უამრავი შეცდომა დაუშვეს და, ალბათ, ამის შედეგია, რომ "თალიბანმა" მთელი ქვეყანა თითქმის უბრძოლველად აიღო. ავღანეთში ყოველ მესამე თვეს მაინც ჩავდივარ და ყოველ ჩასვლაზე ვითარება უფრო დამძიმებული მხვდება. მკაცრ ზამთარს ასობით ოჯახი შეეწირა - შეშა არ ჰქონდათ, დენი არ იყო და სიცივისგან დაიხოცნენ. ქაბულის გარდა, თითქმის ყველგან მძიმე მდგომარეობაა. შედარებით განვითარებულია ჰელმანდის პროვინცია. ჟურნალისტებსა და საერთაშორისო ორგანიზაციის წარმომადგენლებს ყველგან არ უშვებენ და, ალბათ, ადვილი წარმოსადგენია, იქ რაც ხდება. ამას წინათ მითხრეს, რომ დედები შვილებს ქაბულში ყიდიან, რადგან მუშახელს იქ უფრო მაღალი ფასი აქვს. 21-ე საუკუნეში ამის მოსმენა დაუჯერებელია, მაგრამ ავღანეთში ჩვეულებრივი ამბავია. - ზნეობის პოლიციის ფუნქცია რა არის? - ხალხის გაკონტროლება, ემორჩილებიან თუ არა შარიათის კანონებს. მთავარი სამიზნე ქალები არიან. ეს "უწყება" ადგენს მათი ჩაცმის, ქუჩაში გამოსვლის წესებს. "დარღვევების" შემთხვევაში სჯიან - გაროზგვა ყველაზე მსუბუქი სასჯელია. ჩამოხრჩობის, თავის მოკვეთის ფაქტიც უამრავია. ქალები შეძლებისდაგვარად აპროტესტებენ, მაგრამ მათი ხმა ძალიან სუსტად ისმის. ერთხანს ციხეები სავსე იყო პატიმარი ქალებით, მათი დანაშაული ჩადრზე უარის თქმა იყო. როცა ციხეში ანტისანიტარიის გამო ეპიდემია გავრცელდა და ასობით ქალი დაიღუპა, იძულებული გახდნენ, ნაწილი შეეწყალებინათ, მაგრამ მანამდე საჯაროდ გაროზგეს. - რამდენად მასშტაბურია თქვენი პროექტი? - ყველაზე საუკეთესო შემთხვევაში, ის მხოლოდ რამდენიმეთვიანია. ჩვენ გვინდა ბავშვებს სხვა, უკეთესი სამყაროც დავანახოთ. წერა-კითხვის სწავლასთან ერთად, ჰიგიენის დაცვის, ბუტერბროდთან ერთად ცხელი ჩაის დალევის შესაძლებლობა მაინც უნდა ჰქონდეთ, რასაც შინ მოკლებული არიან. მათი სახლები უმეტესად თიხით შელესილი უფანჯრებო მიწური ქოხებია. სასწავლო ცენტრებში მათ სწავლის გარდა, სხვა ინტერესებიც გაუჩნდებათ. ხანდახან მათთვის ტანსაცმელი და ფეხსაცმელიც მიგვაქვს, რასაც ზოგ ადგილას არ იღებენ, დასავლურ ჩაცმის სტილს "ალაჰის საწინააღმდეგო ქცევად" მიიჩნევენ. ამ ბოლო დროს ვისწავლეთ გზები, როგორ ვიმუშაოთ სასულიერო პირებთან, რომ ჩატანილი ტანსაცმლის უკან წამოღებამ ან დაწვამ არ მოგვიწიოს. სხვადასხვა პირობის სანაცვლოდ გვთანხმდებიან, რომ თავად გადასცენ ოჯახებს თბილი სამოსი. ავღანეთიდან წამოსული ვხვდები, რომ ეს ერთი დიდი აფერაა, მაგრამ იმდენად ვარ ჩართული მათთან მოლაპარაკებებში, საქმის მოგვარებაში, იქაური ავტორიტეტული პირების გავლენის გამოყენებაში, რათა ბავშვებმა წერა-კითხვა იცოდნენ და მკაცრ ზამთარში სიცივით არ გაიყინონ, სხვაზე არაფერზე ვფიქრობ. ერთგვარი ადრენალინია. ოპიუმით გაბრუებულ ავღანელთან სასულიერო პირის თანხლებით მივდივარ და განათლების მნიშვნელობაზე ვესაუბრები, დიპლომატიურად ვცდილობ ავუხსნა, რომ სწავლა ზამთარშიც გაგრძელდება, სიცივეში კი ბავშვებს თბილი ტანსაცმელი სჭირდებათ და ჩვენი პროექტი ამით უზრუნველყოფასაც ითვალისწინებს. საუბარში წინასწარ მომზადებული, ჩვენთან გარიგებული იმამი ერთვება და როგორღაც შევთანხმდებით ხოლმე. იქიდან წამოსულს, ასე მგონია, ბრძოლაში გავიმარჯვე, მივაღწიე, რომ ყოველდღე ორი ან სამი ბავშვი მაინც დატოვებს იმ ჯურღმულს რამდენიმე საათით, ხელ-პირს დაიბანს, ცხელ ჩაის დალევს და წიგნს გადაშლის. ბევრმა ასაკი, დაბადების წელი, თვე და რიცხვი არც იცის, მაგრამ იციან, რისი უფლება აქვთ და რისი არა. მათი ასაკი უმეტესად 8-9 წლიდან იწყება, შეიძლება 15-16 წლის მოზარდიც გვყავდეს. თუმცა ოჯახები ამ ასაკის ბავშვებს "მოსაცდენად" ვერ იმეტებენ, მათ უკვე ფიზიკურად მუშაობა შეუძლიათ და მშობლებს უნდა დაეხმარონ, განსაკუთრებით ყაყაჩოს მოსავლის აღებისას. არის პროვინციები, სადაც წელიწადის ამ სეზონზე სწავლა წყდება, რადგან მშობლები ბავშვებს ყაყაჩოს პლანტაციებში ერეკებიან. გოგონები შინ არიან და სახლის საქმეებს აკეთებენ. როდესაც ავღანელ კაცს ეკითხები, რამდენი შვილი ჰყავს, მხოლოდ ბიჭებს გისახელებს, გოგო, ქალი, ადამიანად არ მიიჩნევა. ავღანელებს ორი მოთხოვნა აქვთ - მასწავლებელი ქალი არ იყოს და გოგონების განათლების პროპაგანდა არავინ გაბედოს. თუმცა მქონია შემთხვევა, რომ მამას თავად უთქვამს, გოგონებიც მყავს და თუ შესაძლებელია მათაც იარონო. ამაზე მე არა მაქვს პასუხი, იმამმა უნდა გადაწყვიტოს და პასუხი ხშირად უარია. იქ, სადაც ეს გადაწყვეტილება იმამის გარეშე მიიღეს, სასწავლო ცენტრმა დიდხანს ვერ იმუშავა. ისინი მოსახლეობას ამხედრებენ საგანმანათლებლო პროექტების წინააღმდეგ. არავითარი მშვიდობიანი პროტესტი, მაშინვე თავდასხმა ან ტერაქტები იწყება. ავღანეთში ასეთი გამოთქმაა, აქ ქალად დაბადება ალაჰის წყევლააო. მამები, რომლებიც ცდილობენ ქალიშვილებმა განათლება მიიღონ, სიცოცხლეს მალე ასრულებენ, რადგან ისინი "ისლამს ეწინააღმდეგებიან". ყოფილა შემთხვევა, კაცი, რომელსაც თავად დაჰყავდა 12 წლის გოგონა სასწავლო ცენტრში, გაროზგეს იმის გამო, რომ შვილი სასულიერო პირის ახლობელ 52 წლის კაცს არ მიათხოვა. "თალიბანის" შემოსვლამდე ქვეყნიდან გაქცევის იმედი მაინც ჰქონდათ, ახლა სულ უიმედოდ არიან. მხოლოდ განათლებას კი არა, პროფესიებსაც ერჩიან. თანდათან ქრება მუსიკოსის პროფესია. ავღანეთში კონცერტები არ იმართება, მხოლოდ გავლენიან პირებს აქვთ მუსიკოსის დაქირავების შესაძლებლობა ქორწილში ან ძეობაზე, ახლა კი ესეც იკრძალება - "თალიბანის" ზნეობის პოლიციამ ქაბულში საქორწილო დარბაზების მფლობელებს ქორწილებში მუსიკის დაკვრა და ცეკვა, ნებისმიერი ქმედება, რომელიც, მათი აზრით, ისლამს ეწინააღმდეგება, აუკრძალა. როდესაც ავღანეთში "თალიბანის" მმართველობა დაბრუნდა, მუსიკოსებსა და სპორტსმენებს, ვინც შარიათის კანონებს ეწინააღმდეგებოდა, მათზე არანაკლებ ებრძოდნენ, ვიდრე აშშ-სა და ნატოს მომხრეებს. მაშინ ავღანეთიდან უამრავი მუსიკოსი წავიდა, ბევრიც ჩარჩა. სასულიერო პირები, ზნეობის პოლიცია, რაიონული ადმინისტრაციები და ხელმძღვანელობა შეთანხმებულად მუშაობენ და ახალ-ახალი აკრძალვები შემოაქვთ. მთავარი მიმართულებაა "რელიგიური აღზრდა". "თალიბანის" მმართველობა მიუღებელია შიდა შეიარაღებული დაჯგუფებებისთვის, მაგალითად, "ისლამური სახელმწიფოს" წევრები გამუდმებით აწყობენ ტერაქტებს სკოლებში, ბაღებში, მეჩეთებში, ადმინისტრაციულ შენობებში, გზებზე... - დაპირისპირების მოტივი ძალაუფლებაა? - ბევრი რამ, მათ შორის მთავარი ძალაუფლებაა. არაერთ პროვინციაში შიდაადმინისტრაციული მმართველობებია. მაგალითად, თურქმენები ცდილობენ თავიანთი მმართველობა ჰქონდეთ. დღეს ერთი დაჯგუფება სარგებლობს მეტი გავლენით, ხვალ მეორე, ზეგ შეიძლება კიდევ სხვა მოვიდეს. მოსახლეობასაც უწევს მათ მოერგოს, რათა გადარჩნენ. 10-11 წლის ბავშვებს "რელიგიურად აღსაზრდელად" ლოცვასა და იარაღის გამოყენებას ასწავლიან. 15 წლის მოზარდი უკვე გამოცდილი მეომარია. როდესაც ავღანელ კაცს ვცდილობთ ავუხსნათ, რომ მისმა შვილმა განათლება უნდა მიიღოს, ის გვპასუხობს, რომ "მას ყურანს იმამი უკითხავს, იარაღის მოხმარებას კი თავად ან მისი ძმები ასწავლიან, რათა მტერს დახვდეს. დანარჩენი დროის უაზრო ფლანგვაა". ხანდახან იმედს ვკარგავ, რომ ავღანეთში ოდესმე რამე შეიცვლება, მაგრამ შემდეგ ვპოულობ მებრძოლ კაცებს, გოგონებს, რომლებიც მზად არიან სიცოცხლე გაწირონ, ოღონდ თავიანთი ხმა მსოფლიოს გააგონონ და ვცდილობ მათ დავეხმარო, თორემ ვიცი, რომ იმ ბნელეთს ერთი თუ ორი ჩირაღდანი ვერ გაანათებს.
