რევაზ ნიკოლაძე: "თვითმფრინავიდან რომ გამოვედი, ქართული მიწის კოცნა მომინდა"
არქივი
"საფრანგეთში უცნაური ფრანგი ვარ, საქართველოში კი - უცნაური ქართველი. აქ რომ ჩამოვდივარ, ქართველად ვგრძნობ თავს", - მეუბნება სიმპათიური მაღალი მამაკაცი. ეს რევაზ ნიკოლაძეა - საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ საფრანგეთში წასული ემიგრანტის პირველი ვაჟი. საოცარი მოსასმენია მისი ფრანგულაქცენტიანი ქართული, მისი მონათხრობი კი ძალზე საინტერესო:
რევაზ ნიკოლაძე:
- მამაჩემი შოთა ნიკოლაძე იუნკერი იყო. მესამე კურსზე იყო იუნკერთა სკოლაში, როდესაც ომი დაიწყო. ტაბახმელასა და კოჯორთან ხიშტით იბრძოდა, გადარჩა და თავის ხუთ მეგობართან ერთად გენერალ კვინიტაძეს გაჰყვა. 1921 წლის მარტში საქართველოს მთავრობა ერთი გემით წავიდა ბათუმიდან სტამბოლისკენ, მეორე გემით კი - იუნკრები და გენერალი კვინიტაძე. სტამბოლიდან საბერძნეთში გადავიდნენ. იქ ორ წელიწადს დარჩნენ. ამასობაში საბერძნეთში პოლიტიკური ვითარება შეიცვალა, ძალაუფლება ხელში სამხედროებმა აიღეს და იუნკრები პოლონეთში გადავიდნენ.
მამა ამ დროს 21 წლის იყო. პოლონეთში ბევრი იუნკერი დარჩა, რომლებიც პოლონეთის არმიაში შევიდნენ. მეორე მსოფლიო ომის დროს ბევრი მათგანი კატინში წითელ არმიასთან ბრძოლის დროს დაიღუპა. მამაჩემმა ვარშავიდან პარიზში ამოყო თავი, სადაც საქართველოდან წასული 20-25 წლის ახალგაზრდები მრავლად იყვნენ. მამამ იქ მყოფი ქართველები გაიცნო და დაუახლოვდა მომავალ სიმამრს - ვახტანგ ღამბაშიძეს, რომელიც სათვისტომოს თავმჯდომარე იყო. მამას იუნკერი მეგობრები დიმიტრი ამილახვართან მივიდნენ და უცხოელთა ლეგიონში გააგრძელეს სამსახური, მამამ კი სამოქალაქო სამსახური დაიწყო და ცოლად შეირთო ვახტანგ ღამბაშიძის უფროსი ქალიშვილი - მედეა ღამბაშიძე.
ბაბუა - ვახტანგ ღამბაშიძე
- ბაბუაჩემი, ვახტანგ ღამბაძიშე ექიმი იყო. 1927-დან 1947 წლამდე საქართველოს სათვისტომოს თავმჯდომარეობდა და ყველას უყვარდა. ის ქუთაისის პირველ გიმნაზიაში სწავლობდა. იხსენებდა, მასწავლებლები როგორ აიძულებდნენ ბავშვებს რუსულად ლაპარაკს. ვისაც ქართული სიტყვა წამოსცდებოდა, ჯიბეში ქვას უდებდნენ. მოსწავლე გაფაციცებული უნდა ყოფილიყო, თუ რომელიმე თანატოლს ქართული სიტყვა წამოსცდებოდა, ქვა მისთვის უნდა გადაეცა. ვისაც ქვა სადილობის წინ აღმოაჩნდებოდა, უჭმელს ტოვებდნენ. ბაბუა არავის აძლევდა ქვას და მშიერი რჩებოდა. რადგან სულ ბაბუა ისჯებოდა, მასწავლებელმა ხელი აიღო ამ სისულელეზე.
მოგვიანებით ბაბუა პეტერბურგში წავიდა მედიცინის შესასწავლად. 1898 წელს კი ცოდნის გასაღრმავებლად, პეტერბურგიდან იენაში ჩავიდა. იქ გაიცნო მომავალი მეუღლე - ვანდა, რომელიც ამერიკელი იყო. ბებია და ბაბუა იენაში დაქორწინდნენ და 1900 წელს ზესტაფონში დაბრუნდნენ. 1904 წელს ბაბუაჩემმა პატარა ცემში სანატორიუმი დააარსა. ჩემს დიდ ბაბუას, დავითს, დიდ დეკანოზსაც უწოდებდნენ. მისი ახლო მეგობრები იყვნენ ილია ჭავჭავაძე და აკაკი წერეთელი. აკაკი წერეთელი დედაჩემის, მედეა ღამბაშიძის ნათლია იყო.
ბაბუაჩემი პეტრე მელიქიშვილის მეგობარი იყო და უნივერსიტეტში, სამედიცინო ფაკულტეტზე ასწავლიდა, ბებიაჩემი კი ინგლისური ენის პედაგოგი იყო. დედაჩემი ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის პირველი სტუდენტი გახლდათ და 3 წელი იარა უნივერსიტეტში... უნივერსიტეტის 50 წლის იუბილეზე დასასწრებად დედამ ოფიციალური მიპატიჟება მიიღო თბილისიდან, მაგრამ თურმე ზოგიერთმა აუკრძალა საქართველოში დაბრუნება. ამის გამო ძალიან უტირია დედას.
1945 წელს, ქართველთა კოლონიაში ტრაგედია მოხდა. რადგან ბაბუა სათვისტომოს თავმჯდომარე იყო, მასთან საქართველოს კა-გე-ბეს წარმომადგენლები მივიდნენ, - სათვისტომოს წევრებს უთხარი, რომ სამშობლოში დაბრუნდნენ, ყველა ემიგრანტს კარგად მივიღებთო. ბაბუა მაშინვე მიხვდა კა-გე-ბეს განზრახვას და არავისთვის ურჩევია საბჭოთა საქართველოში დაბრუნება. ლევან ზურაბიშვილი, სალომე და ოთარ ზურაბიშვილების მამა, ყველას ეუბნებოდა, რომ კომუნისტურ ქვეყანაში არ უნდა დაბრუნებულიყვნენ. ვინც დაბრუნდა, ყველა დააპატიმრეს და ციმბირში გადაასახლეს. ერთი ოჯახის მამამ გადაწყვიტა საქართველოში წამოსვლა და მისმა მეუღლემ თავი მოიწამლა. ჩემი ნაცნობი ნებიერიძეები დაბრუნდნენ, მაგრამ რადგან მათი მამა ვერმახტში ქართულ ლეგიონში მსახურობდა, დაიჭირეს და ციმბირში გადაასახლეს.
ქართველები ემიგრაციაში
- დედამ და მამამ ოციანი წლების ბოლოს დაიწერეს ჯვარი. ჩემი დედ-მამის ქორწინების დღიდან მალე დეიდაჩემი, ჟორჟეტა ღამბაშიძე პარიზში ცოლად გაჰყვა ნიკო ნიკოლაძის ვაჟს, გიორგის. იმავე წელს გიორგი და დეიდაჩემი ჟორჟეტა საქართველოში დაბრუნდნენ. გიორგი ქარხანაში მუშაობდა და სულ სწერდა მამას, საქართველოში გადაღებულ სურათებს უგზავნიდა. მოგვიანებით, ხშირად ვათვალიერებდი ბიძაჩემის გადაღებულ კავკასიონისა და პატარა ცემის ფოტოებს.
საუბედუროდ, ბიძაჩემი 1931 წელს, ფილტვების ანთებით გარდაიცვალა და დეიდაჩემი სახლში გამოკეტეს. ლავრენტი ბერია მისი კლასელი იყო და არ უნდოდა, ჟორჟეტა საფრანგეთში დაბრუნებულიყო, - მამაშენი წავიდა და შენ არ გაგიშვებო, მაგრამ დეიდამ მოსკოვში გაპარვა მოახერხა. აბელ ენუქიძე დაეხმარა, რომ საბჭოთა კავშირიდან გამოეღწია და პოლონეთში გადასულიყო. მე 1930 წელს დავიბადე. ყოველ 26 მაისს, მამას საქართველოს პატარა დროშით მივყავდი ჩვენი სათვისტომოს შეკრებაზე, სადაც ვმღეროდი: "მე პატარა ქართველი ვარ, კავკასიის მთების შვილი"...
მამამ პარიზში ქართველებისთვის საბავშვო ბაღი დააარსა, სადაც კვირაში ორჯერ დავდიოდით. ვსწავლობდით ქართულ წერა-კითხვას, ცეკვას, სიმღერასა და ისტორიას. სკოლაში ფრანგული წერა-კითხვა შევისწავლე. 26 მაისსა და შობას ქართულ ეკლესიაში ვხვდებოდით, რომელიც ილამაზ დადეშქელიანმა და მამა გრიგოლ ფერაძემ დააარსეს 1931 წელს.
"ჯვარი ორჯერ დავიწერე"
- ბაბუასავით მეც ექიმობა გადავწყვიტე. დედას უცხოელი რძალი არ უნდოდა და სულ მეუბნებოდა, რუსი სახლში არ შემოიყვანო, სომეხიც არ მინდა, ფრანგის შერთვა ხომ კატასტროფა იქნებაო, მაგრამ ხომ იცით, ახალგაზრდები მშობლებს არ უჯერებენ. 24 წლის ვიყავი, როდესაც ფრანგი გოგო შევირთე... მე და ჩემმა მეუღლემ ორჯერ დავიწერეთ ჯვარი. ერთხელ კათოლიკურ ეკლესიაში და მეორედ - მართლმადიდებლურში, რადგან არ მინდოდა, მშობლებისთვის მეწყენინებინა. ოთხი შვილი შეგვეძინა. უფროს ვაჟს არნო დავარქვით, ქართულად - შოთა. სამი ქალიშვილი მყავს. ჩემი ვაჟი ალპინისტი იყო და 10 წლის წინ ელვამ მოკლა ეტნაზე. ჩემმა ვაჟმა მოასწრო და ოცნება აისრულა, - ერთხელ იყო საქართველოში ქართველი ალპინისტების მოწვევით. დასანანია, რომ ჩემმა შვილებმა ქართული ვერ ისწავლეს. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ სამშობლოში დაბრუნების შანსი აღარ იყო და აზრიც აღარ ჰქონდა, ჩემს ცოლსა და შვილებს ქართული ესწავლათ.
უნახავი სამშობლოს მონატრება
- 1982 წელს ავინიონში ფესტივალზე რობერტ სტურუა ჩამოვიდა სპექტაკლებით - "რიჩარდ III" და "კავკასიური ცარცის წრე". მე და ჩემი და ნათელა ვიყავით თარჯიმნები, რადგან რუსთაველის თეატრის ოფიციალური თარჯიმანი, სინამდვილეში კა-გე-ბეს წარმომადგენელი, სულ მთვრალი იყო. ფრანგებს ქართული არ ესმოდათ და ორგანიზატორებმა არ იცოდნენ, რა ექნათ. სწორედ ამ დროს ვიკისრეთ მე და ჩემმა დამ თარჯიმნობა. გავიცანი რობიკო და მსახიობები. ძალიან საინტერესო ადამიანები აღმოჩნდნენ.
საბჭოთა რეჟიმი ცოტა რომ შესუსტდა, საფრანგეთში სუხიშვილების ანსამბლი ჩამოვიდა. მამა ორი კვირის განმავლობაში ყოველდღე მიდიოდა კონცერტზე და სიხარულით ტიროდა, როცა სცენაზე ქართულ ცეკვას უყურებდა. ამის შემდეგ გამოვიდა ფილმი - "ჯარისკაცის მამა"; დღეში სამჯერ უჩვენებდნენ და ქართველთა სათვისტომო სამივე სეანსს ესწრებოდა. საოცარი ნოსტალგია ჰქონდათ, მაგრამ იცოდნენ, რომ სამშობლოში ვერ დაბრუნდებოდნენ. მამები რატომღაც არ უყვებიან სამშობლოზე შვილებს და მერე შვილიშვილები იწყებენ ფესვების ძიებას. მამების თაობა შეიკრიბებოდა სუფრასთან, ღვინოს სვამდნენ და საქართველოს ადღეგრძელებდნენ.
მამამ და დედამ სამშობლო ვეღარ ნახეს და საქართველოს ნატვრაში დალიეს სული.
საქართველოში პირველად 1969 წელს ჩამოვედი. ქართველთა სათვისტომოდან ზოგიერთი კა-გე-ბე-სთვის მუშაობდა. როგორც ჩანს, ჩემზე ცუდი არაფერი უთქვამთ და ვიზა მომცეს. საქართველოში ღამბაშიძეების მოწვევით ჩამოვედი. თვითმფრინავიდან რომ ჩამოვედი, საოცარი განცდა დამეუფლა. მშობლიური მიწის კოცნა მომინდა. გული ამოვარდნაზე მქონდა, თითქოს ერთიანად ცეცხლი მომედო. უამრავი ნათესავი დამხვდა. ჩემს მეუღლეს ეშინოდა, საქართველოში არ დარჩესო, მაგრამ არ მიფიქრია დარჩენა საბჭოთა ქვეყანაში, სადაც ადამიანები აივანზეც კი ჩურჩულით ლაპარაკობდნენ. მას შემდეგ შვიდჯერ მაინც ვიყავი საქართველოში და ყოველთვის მგონია, რომ სამოთხეში ჩამოვდივარ. 1994 წელს, როდესაც ქართველთა კონგრესი გაიმართა, მითხრეს, დაგიბრუნებთ ქონებას პატარა ცემში და ჩამოდითო, მაგრამ უარი ვუთხარი, - ეს თქვენი მიწაა, მე უცხოელი, ფრანგი ქართველი ვარ".
შტრიხი პორტრეტისთვის
ნონა ღამბაშიძე, საქართველოს დოკუმენტური კინოსტუდია "მემატიანეს" მთავარი რედაქტორი:
- მე და რეზო ნიკოლაძე მამიდაშვილები ვართ. ბაბუაჩემი ქსენოფონტე და რეზიკოს ბაბუა ვახტანგ ღამბაშიძე ძმები იყვნენ. მათი მესამე ძმა, დავითი, დამოუკიდებელი საქართველოს წარმომადგენელი იყო ინგლისში და მერე ემიგრაციაში წავიდა. დავითს ახალგაზრდობაში სტალინთან (როდესაც ჯერ კიდევ კობას ეძახდნენ) ჰქონდა ურთიერთობა. იმ დროის ინტელიგენციაში მოდური იყო რევოლუციონერობა და დავითიც ამ წრეში იყო. ამის გამო ბათუმში დაიჭირეს, დიდმა ბაბუამ გამოიხსნა. მაიმუნობა გეყოფაო, უთხრა და ინგლისში გაუშვა სასწავლებლად. როცა სტალინი ქვეყნის მეთაური გახდა, დავითს შეუთვალა, ოღონდ დაბრუნდი და დიდ თანამდებობაზე დაგნიშნავო. დავითს კი უპასუხია, - მიმიფურთხებია იმ ქვეყნისთვის, სადაც შენ პირველი კაცი ხარო... რეზო მიკროპედიატრია.
1984 წელს ორი კვირით ჩამოვიდა საქართველოში. იმ დროს შატილში გადაღებაზე მივდიოდი და რეზო დავპატიჟე. ავედით სოფელში და ეთნოგრაფი თინა ოჩიაური შემხვდა. შეწუხებული იყო, ჩვენი სოფლის საბჭოს თავმჯდომარეს დიდხანს შვილი არ ჰყავდა, როგორც იქნა, ვაჟი შეეძინა; ბავშვი რამდენიმე თვისაა და მძიმედ გახდა ავად, სამი დღეა არაფერი უჭამია; მამა დუშეთშია თათბირზე, სოფელში კი არც ექიმია და არც ექთანი, პატარა კვდებაო. ბედი ჰქონია იმ ბავშვს, რომ საფრანგეთში ცნობილი პედიატრი იმ დროს შატილში აღმოჩნდა. რეზოს ახალი გაკეთებული ჰქონდა გულის ოპერაცია და წამლებით სავსე ჩანთას დაატარებდა. გავაგებინე თუ არა ბავშვის ამბავი, დაავლო წამლებს ხელი და წავედით. როგორც კი ხელში აიყვანა, პატარამ ტირილი შეწყვიტა.
ფონენდოსკოპი იქ სად ექნებოდა, ბავშვი ყურით გასინჯა და თან ყველას აწყნარებდა, ნუ გეშინიათო. ბავშვს ნემსი გაუკეთა და დედას უთხრა, პატარა ახლა დაიძინებს და ეცადეთ, სიმშვიდე არ დაურღვიოთო. მეორე დღეს, კარგად გათენებულიც არ იყო, რეზო თავზე დამადგა, ბავშვთან წავიდეთო. წყვდიადი იყო, თან, კოკისპირულად წვიმდა. ჯერ გათენდეს-მეთქი. - არა, ბავშვს ახლა დასჭირდება ჩემი დახმარებაო. ცელოფანის პარკები ჩამოვიფხატეთ თავზე და წავედით. ბავშვს კიდევ ერთი ნემსი გაუკეთა და გადაარჩინა. მესამე დღეს ბავშვის მამა ჩამოვიდა. თან გადაჰყვა რეზოს და წამოსვლისას ნაბადი აჩუქა.
იზო რიკაძე
ჟურნალი "გზა"
(გამოდის ხუთშაბათობით)