„ბევრჯერ დავფიქრებულვარ, მართლა ცხოვრობდა გოდერძი ამქვეყნად? თითქოს იყო და თითქოს - არა“
ა რ ქ ი ვ ი 2024-01-06
გოდერძი ჩოხელის ამ, საახალწლო-სამომავლო წერილის დაწერიდან 24-ე წელიწადი დაიწყო და ის საგანგებოდ „კვირის პალიტრის" მედიასახლის ერთ-ერთი საუკეთესო, მართლაც საუკუნის პროექტისათვის დაიწერა. გოდერძის 2000 წლის "გზავნილი მომავალში" (პროექტს სწორედ ასე ჰქვია და კვლავ გრძელდება), ადამიანების გულიდან ამოთქმულ და სიყვარულით დაწერილ ბარათებთან ერთად, საგულდაგულოდ ინახებოდა. 2001, 2005 და 2010 წლის გზავნილები უკვე გაიხსნა, 2025, 2050 და 2100 წლის გზავნილები კი ეროვნული არქივის სკივრებში ინახება. "მართალი კაცის" - გოდერძი ჩოხელის ეს წერილი 2010 წელს გასახსნელ სკივრში იყო მოთავსებული და გაიხსნა კიდეც... ოღონდ გოდერძის გარეშე - სამწუხაროდ, გოდერძი ჩოხელი უკვე გარდაცვლილი იყო - 2007 წლის 16 ნოემბერს. პროექტის მიხედვით, წერილი გაზეთ "კვირის პალიტრაში" სწორედ 2010 წელს გამოქვეყნდა:
"აი, მიილია ორიათასი წელი და სადაცაა მესამე ათასწლეულში შევაბიჯებთ ქართველები, ურთიერთწაკიდებულნი, მტერგახარებულნი, ფუძეჩაბნელებულნი, შეშინებულნი და ათრთოლებულნი შევდივართ მესამე ათასწლეულში.
- რა იმედით?
- ღმერთის იმედით, დაილოცოს მისი სამართალი, ღმერთი ხომ ყოველთვის მოგვხედავდა ხოლმე გაჭირვებაში მყოფ ქართველებს და როცა არსაიდან იმედი აღარ იყო, მაშინ მოგვივლენდა დიდ მამულიშვილებს გადასარჩენად. ჯერჯერობით კი სატანა მძლავრობს და ტაშფანდურა აქვთ გამართული ღვთისმშობლის წილკურთხეულ საქართველოში ეშმაკის ტარტაროზებს.
ასე ვხვდებით მესამე ათასწლეულის დადგომას და უფრო უარესად.
კაცი ყოველთვის ვერ ამბობს იმას, რასაც განიცდის და ალბათ დღევანდელი ქართველებიც ბევრ რამეს დაუმალავენ მომავალ თაობებს. დაუმალავენ თუნდაც სირცხვილის გამო - რას იტყვიან ჩვენი შვილები, როცა მომავლიდან გამოგვხედავენ?
განა შეიძლება ადამიანებმა ასეთ დღეში ჩააგდონ თავისი სამშობლო!!!
ეს ჩვენ ვართ, ჩვენი მომავლების "დიდი" წინაპრები, ყველაფერს რომ ვუჭამთ, ყველაფერს რომ ვუყიდით: მიწას, წყალს, ტყეებს, ადათ-წესებს, რწმენას, ეროვნებას, წარსულს, მომავალს...
მეშინია. ქუჩაშიც მეშინია, სახლშიც, დღეც, ღამეც. რაღაცა მაკრთობს, რაღაცა მაელდებს.
ეს არ არის სიკვდილის შიში. ეს უფრო ჩემი და ჩემნაირი ქართველების უმწეობის, უმაქნისობის შიშია. სიკვდილისა კი ნამდვილად არ მეშინია. თითქოს იმისი ცელის შრიალსაც კი ვგრძნობ ჩემს ახლომახლო და ეს ხმა ოდნავადაც არ მაკრთობს, იმედიც კი მაქვს: მოვრჩები ამ სატანჯველს და წავალ იქ, სადაც ჩემი წინაპრები არიან, იმათთან კი რისიღა უნდა მეშინოდეს?!
თან იმედი მაქვს, რომ ოცდახუთი წლის მერე, ორი ათას ოცდახუთი წლის გაზაფხულზე მოვა ჩემი შვილიშვილი ჩემს საფლავზე, იების კონას მომიტანს და თვალებგაცისკროვნებული მეტყვის: - აი, პაპა, მოგიტანე შენი საყვარელი იები!
ჩემი შვილიშვილი საქართველოს ბედნიერებით იქნება ბედნიერი. არ ექნება უსუსურობის განცდა, მხოლოდ იმიტომ, რომ ქართველია და ვერ წარმოიდგენს, როგორ მტკიოდა გული, როცა მესამე ათასწლეულის პირველ ახალ წელს უსიხარულოდ, ანდა მოჩვენებითი სიხარულით ვხვდებოდით ქართველები. როცა ერთმანეთს ვკლავდით, ვძარცვავდით. მას არ ეცოდინება, როგორ მტკიოდა გული, როცა ერთხელ მამამისმა, სამი-ოთხი წლის რომ იყო, როგორ მთხოვა: - მამიკო, შენთან ერთად წამოვალ რა მეც ქუჩაში!
მე შევყოყმანდი. ის ფიქრს მიმიხვდა და დამაიმედა: - ნუ გეშინია, ჯიხურებთან არ გეწუწუნები, "ჟუვაჩკა" მიყიდე-მეთქი, ოღონდ წამიყვანე, შენთან ერთად მინდა სიარული.
რა თქმა უნდა, ჩემს შვილიშვილს ის არ ეცოდინება, და ვერ გაიგებს, რატომ არ უნდა მეყიდა მამამისისთვის "ჟუვაჩკა", ანდა რატომ იდგნენ ქუჩაში ჯიხურები. მას არ ეცოდინება, როგორ ვიდექი საათობით, დღედაღამ პურის რიგში და რამდენჯერ ჩემ წინ გათავდა, არ შემხვდა ის ტალახივით პური, სახლში მისულს კი შვილის მომლოდინე თვალები შემომეფეთა და მერე, როცა დასაძინებლად დავწექით, ყურში წამჩურჩულა:
- მე სულაც არ მშია, მამიკო!
ჩემს შვილიშვილს არ ეცოდინება, რომ როცა მამამისი პატარა იყო და ფეხბურთის სკოლაში დადიოდა, ქალაქის ერთი ბოლოდან მეორე ბოლოში, თურმე ჩემგან მიცემულ გზის ფულს ინახავდა, თვითონ ფეხით დადიოდა, რომ ბურთის საყიდელი ფული შეეგროვებინა; მე კი ხანდახან გაჭირვებას ვერ ვუძლებდი და დავთვრებოდი ხოლმე, უკანასკნელი მათხოვარივით დავეგდებოდი ქუჩაში, თითქოს ამით ჩემს უსუსურობაზე ჯავრს ვიყრიდი, სინამდვილეში კი მარტო ახლობლებსა და ოჯახს ვუკლავდი გულს. ერთხელ ის ნაგროვები ფული, ფეხით რომ დადიოდა და გზის ფულს ბურთისთვის ინახავდა, სასმელში დავუხარჯე.
იმედი მაქვს, ჩემს შვილიშვილს საქართველოს უახლოეს ისტორიას სიმართლით ასწავლიან და ის და მისი ტოლები ალბათ ბევრ რამეს გვაპატიებენ. გვაპატიებენ, როგორ დავუკარგეთ საქართველოს ულამაზესი კუთხეები და მერე ბრძნულად გავიძახოდით: - ჩვენ არა! ჩვენ არა! ჩვენმა მომავალმა თაობამ უნდა დაიბრუნოს, რაც დავკარგეთო. გვაპატიებენ, ჩვენი შვილიშვილები, ბევრ რამეს გვაპატიებენ. ყვავილებსაც მოგვიტანენ და საფლავის ქვაზე დაგვიწყობენ; აი, მე ხომ ახლავე ვხედავ, როგორ მოაქვს ოცდახუთი წლის მერე ჩემს შვილიშვილს იების კონა. ღმერთო, მაპატიე, რატომღაც სურვილი მაქვს, რომ ოცდახუთი წლის მერე, ჩემს საფლავზე მოსულ შვილიშვილს უხაროდეს, რომ მე პაპამისი ვარ, მე, რომელიც ასეთ საქართველოს ვუტოვებ მას?!!
ის კი იებით მოდის ჩემს საფლავზე და მეუბნება:
- აი, პაპა, მოგიტანე შენი საყვარელი იები!
იქნებ, ჰგონია, რომ მაგარი ვიყავი? ეს არის სიმაგრე?
ვხედავ და ვერაფერს ვამბობ.
მესმის, რაც ხდება და ყრუ ვარ, თითქოს არაფერი არ მესმოდეს.
მეშინია. შიში განაგებს ჩემს არსებობას, საქართველოს კი დაახლოებით ასე გამგებლობენ:
- ეს ქალაქი ვისია?
- ჩემ და ჩემი ძმისია!
- კიდევ, კიდევ ვისია?
- ჩემი შვილებისია!
- კიდევ, კიდევ ვისია?
- ჩემი ძმიშვილისია!
- კიდევ, კიდევ ვისია?
- ჩემი მძახლებისია!
- კიდევ, კიდევ ვისია?
- ჩემი კლანებისია!
- საქართველო ვისია?
- ალაგ-ალაგ სხვისია,
დანარჩენი, ბიძიაჩემ და ჩემი ძმისია მეტი არავისია ჩვენ გვეკუთვნის ნისიად!
ეს მართალი კი არ გეგონოთ, ეს "ქალაქობანას" თამაშია, ასე თამაშობს ზოგიერთი "მოქალაქე" საქართველოში ორიათას წელს და თამაშ-თამაშით ეგებებიან მესამე ათასწლეულს.
ვხედავ და მესმის, ცელის შრიალით როგორ მიახლოვდება სიკვდილი. მეშინია. სიკვდილისა კი არა, იმისი მეშინია, ვაითუ ისე წავიდე ამ ქვეყნიდან, ჩემს შვილიშვილს ისე გავუპარტახო საქართველო, იის ძირ-თესლიც კი გავუწყვიტო და ორი ათას ოცდახუთ წელს, სხვა ქვეყანაში საყიდელი გავუხადო იების თაიგული.
მეშინია და თან იმედს ვიტოვებ, რადგან აქედან ვხედავ, როგორი გაღიმებული და ბედნიერი მოდის ჩემს საფლავთან ჩემი შვილიშვილი. საფლავზე ახალდამშრალ მზორეში მოკრეფილ იების კონას დადებს და მეუბნება: - აი, პაპა, მოგიტანე შენი საყვარელი იები!
ღმერთო, ნუ მომიშლი ამ იმედს!
გოდერძი ჩოხელი, 2000 წ.".
განსაკუთრებული კაცი იყო, გამორჩეულად მგრძნობიარე, თითქოს ვაჟას მინდიასავით ყველას და ყველაფრის ენა ესმოდა, გულთმისანიც იყო და სამყაროსაც გამძაფრებულად შეიგრძნობდა. მართალი და სიტყვის კაცი იყო. დაიქადნა: "ცასწავალო", მერე გამარჯვებულმა "მღვრიემდე" იარა და... წავიდა. გოდერძი არასდროს ჩამიწერია, არც ძალიან დაახლოებული ვყოფილვარ მასთან, მაგრამ სალმითა და მოკითხვით კი ვიცნობდი საზოგადოებრივი ტელევიზიიდან და რადიოდან, დერეფნებშიც ხშირად შემომხვდებოდა ხოლმე.
მისი მეუღლე ნინო მელაშვილი კი გოდერძის გარდაცვალების შემდეგ გავიცანი და მას მერე ოჯახთან ვმეგობრობ. ბევრი რამ მოუყოლიათ ჩემთვის გოდერძიზე და ბევრი რამ დამიწერია კიდეც. ალბათ, ეს მოგონებებიც გზავნილივით იქნება მომავალში, მომავალმა თაობებმაც რომ კარგად გაიცნონ გოდერძი ჩოხელი, თანაც არა მარტო მისი შემოქმედებით.
გარდაცვალებამდე ნინოსთვის უთქვამს, მე კი მივდივარ, მაგრამ ვაიმე, თქვენ რა გეშველებათო.
ერთხელ ნინომ მითხრა, უხილავად ყოველთვის ვგრძნობ გოდერძის მფარველობას. თითქოს რაღაცებს გვაკეთებინებს, თითქოს საუკეთესო ადამიანები ამოარჩია, ჩვენამდე მოიყვანა და დაგვამეგობრა. მეუფე დანიელმაც გვითხრა, აქ უკვე უძლური იყო, იმ ქვეყნიდან კი უფრო დაგეხმარებათო. არასდროს დამსიზმრებია. ჩვენს ვაჟს, ლუკას ესიზმრება ხოლმე, რაღაცებს კარნახობს თითქოსო...
გოდერძიზე ყოველთვის თბილი ღიმილით მიამბობს ნინო, ისე, რომ ერთი ცრემლიც არ ჩამოუვარდება, რადგან "მას" - გოდერძის არ უყვარდა, როცა ადამიანები ტიროდნენ. უწმინდესსა და უნეტარეს ილია II-ს უთქვამს გოდერძის გარდაცვალების შემდეგ: "გოდერძი ცრემლია, რომელიც დაეცა სამთავროს მიწას... ის ცრემლი ოჯახისთვისაც და საქართველოსთვისაც მალე ნაყოფს გამოიღებს".
ნინო იხსენებს: - ბევრს მოვწონდი. ჩემ გარშემო სულ თბილისელი ბიჭები ტრიალებდნენ, ქალაქელები, პლეხანოველები, გამორჩეული მეტყველებით, აზროვნებით, ცხოვრებით - ყველანი მშობლებზე იყვნენ დამოკიდებული და, რასაკვირველია, მომწონდნენ კიდეც, მაგრამ რატომღაც არავინ შემყვარებია, თითქოს მათ გვერდით ჩემს მომავალს ვერ ვხედავდი. ხშირად მიფიქრია: საოცარია, არა? გამოჩნდა გოდერძი, სოფლიდან ჩამოსული, უმამოდ გაზრდილი ბიჭი, ჩემი წრისგან, ყოფისგან სრულიად განსხვავებული ჩაცმულობით, აზროვნებით, მანერებით და უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე.
გარეგნობით არ გამოირჩეოდა, მაგრამ იყო კაცი, რომელიც ყოველთვის იმას ამბობდა და წერდა, რასაც ფიქრობდა, არასდროს იტყუებოდა, სიბრძნე ეტყობოდა. როგორ არ დაეყრდნობოდი კაცს, რომელმაც 25 წლისამ "ადამიანთა სევდა" დაწერა და... მისი დავიჯერე. თუმცა შეყვარება არც მიფიქრია, მხოლოდ მისმა სამყარომ მომხიბლა, რადგან მთა მიყვარდა ძალიან და სტუდენტ ძმასთან - დათოსთან და მის ჯგუფელებთან ერთად ფეხით ვლაშქრავდი საქართველოს მთიანეთს. მამა ხშირად მეხუმრებოდა, მეცხვარეს უნდა გაგაყოლოო, მერე კი ამბობდა, იმდენი იარე მთაში, მაინც მეცხვარეს გაჰყევიო.
ბიჭვინთაში შევხვდით ერთმანეთს, მისი "ბაკურხეველი ხევსური" უჩვენეს და მთელ ღამეს ვარჩევდით ფილმს. სწორედ მაშინ მოვწონებივარ. დამშვიდობებისას "შემოქმედთა სახლის" ბაღში დირექტორი ქალის ნალოლიავები ულამაზესი და ერთადერთი აყვავებული თეთრი ყვავილი მოწყვიტა და ავტობუსში მომართვა. ამ ამბავმა დიდი აჟიოტაჟი გამოიწვია. მერე და მერე ხშირად ვხვდებოდი გოდერძის ხან ტელევიზიაში, ხან კინოსტუდიის საერთო საცხოვრებელში, საერთო ახლობლებთან - ლაურა რეხვიაშვილთან, მზია არაბულსა და დარეჯან ხაჩიძესთან - ყველანი იქ ცხოვრობდნენ. ასე გაიბა რაღაც ძაფები, თუმცა გოდერძის სიყვარულზე დიდად არ ვფიქრობდი. მაინც კი მოახერხა ჩემი დაინტერესება - ძალიან ძლიერი, დამოუკიდებელი და დასაყრდენი ადამიანი იყო, რაც იმდროინდელი ახალგაზრდებისგან სრულიად გამოარჩევდა. უცნაურად ვურთიერთობდით - წერილებით: მე დარეჯანთან დავტოვებდი წერილს, მერე ის ტოვებდა პასუხს ან პირიქით, და ასე შემდეგ. მოკლედ, თანამედროვე გაგებით, ვმესიჯობდით. ჩანს, სიყვარულში ჭოჭმანს მატყობდა და ერთხელაც ტელევიზიაში მომაკითხა, ოთახიდან გამიხმო და თითქოს მომახალა, - ნინო, თუ გამომყვები - გამომყევი, თუ არადა, წავედიო, - უცებ მიტრიალდა და წავიდა. გამიკვირდა და... ვიგრძენი, თუ რამეს არ გადავწყვეტდი, სამუდამოდ დავკარგავდი, და იმასაც მივხვდი, რომ უმისოდ ცხოვრება არ შემეძლო. იმწუთას არ მოვაბრუნე, მაგრამ ჩემი რძალი, ტატა გავიყოლე საერთო საცხოვრებელში, მეგობრებთან, იქვე გოდერძიც ვნახე, დაველაპარაკე და... უკან აღარც წამოვსულვარ. არ მიფიქრია, სად უნდა გვეცხოვრა - ვიცოდი, გოდერძის თბილისში ბინა არ ჰქონდა, მაგრამ ეს არ მაშინებდა. გოდერძისაც ვამშვიდებდი: მერე რა მოხდა, ქოხში ვიცხოვრებთ-მეთქი. ახლა ვერც ვფიქრობ, როგორ უნდა მეცხოვრა სოფელში. არადა, მართლა წავიდოდი. 22-23 წლის რომანტიკული გოგონა ვიყავი და თითქოს მიმზიდველიც იყო ეს ჩემთვის. ჩემს ოჯახს არ სურდა გოდერძის გავყოლოდი, პატივს კი სცემდნენ, მაგრამ სიძედ არ უნდოდათ. მახსოვს, იმხანად ჩემს რძალს ვუთხარი კიდეც, იცი, ძალიან მიყვარს და გოდერძის უნდა შევეწირო-მეთქი. მერე და მერე ძალიან მიკვირდა, რამ მათქმევინა ეს სიტყვები, მაგრამ აქ ღვთის ხელი ერია.
სევდა მის ცხოვრებას არ ეტყობოდა. სულ სხვანაირი იყო. მოლხენა და სტუმარი უყვარდა. მთის ხალხივით მკაცრიც არ იყო, პირიქით, სათუთი სული ჰქონდა. ამითაც შევიყვარე, თითქოს ასეთს ვეძებდი და სხვანაირთან ვერც გავძლებდი. მოგვიანებით შევნიშნე, ჩაიკეტებოდა ხოლმე ხანდახან, კლდესავით შეუვალი ხდებოდა და ვერც მიუახლოვდებოდი. უცხოსავით იყო. თითქოს ვეჭვიანობდი კიდეც, მაგრამ ერთხელ ამიხსნა და მეც ნელ-ნელა მივხვდი: ამ დროს ფიქრობდა, შეეძლო გონებაში მთელი რომანი დაეწერა, დიალოგებიც კი, მერე, ღამით, სრულ სიჩუმეში, ფაქტობრივად, კალმის ერთი მოსმით გადაეტანა ფურცელზე. ხშირად დილით დამხვედრია დაწერილი მოთხრობა ან რომანი...
ხან ვკამათობდით, ხან მეგონა, გრძნობა გვინელდებოდა, ხან ვიბუტებოდი და დედასთან გავრბოდი, მაგრამ უმალ ვხვდებოდი, რომ მის გარეშე ცხოვრება აზრს კარგავდა და ვბრუნდებოდი, მაგიდაზე კი უამრავი, ერთი და იმავე სიტყვებით აჭრელებული ფურცელი მხვდებოდა: "ნინკა, მიყვარხარ, მიყვარხარ, მიყვარხარ!" ბოლოს მიაწერდა: უჰ, რა კარგი რომანი დავწერეო. არც გოდერძის შეეძლო უჩემოდ ცხოვრება.
გარდაცვალებამდე 5 წლით ადრე საშინელი დეპრესია დაეწყო, თვითმკვლელობაც კი სცადა. ნელ-ნელა საოცრად შეიცვალა, ბავშვივით უსუსური გახდა, სუსტი, სრულად მომენდო... იცი, თვითონაც როგორ წუხდა, ეს რა დღეში ჩაგაგდეთო? ბავშვებზეც ნერვიულობდა, მაგრამ მის მიტოვებაზე არასდროს მიფიქრია. ბავშვებსაც უსაზღვროდ უყვარდათ და მათი სიყვარული ისეთი იყო, მიუხედავად სტრესისა, არასდროს უთხოვიათ, აქედან წაგვიყვანეო. უფროსი, ლუკა, ახლაც ამბობს ხოლმე, ოღონდ ცოცხალი იყოს მამა, თუნდაც ლოგინად ჩავარდნილი და თვითონ მოვუვლიდი, ოღონდაც იყოსო...
უმისოდ გზას ვერ ვხედავდი. ერთხელ ლოგინად ჩავარდნილ გოდერძის თავისი მეგობრისთვის უთქვამს, იცი, რა ლამაზი იყო ნინო? რომ იცინოდა, სულ "გაზაფხულები" სცვიოდა. ჩემი ავადმყოფობით ჩავუქრე ეს თვალებიო.
ბევრჯერ დავფიქრებულვარ: მართლა ცხოვრობდა გოდერძი ამქვეყნად? თითქოს იყო და თითქოს - არა. ხომ ჩვეულებრივი ადამიანი იყო, ხორციელი, მაინც არაამქვეყნიური მგონია. სიზმარივით უსწრაფესად გაიარა ერთად ყოფნის 25-მა წელიწადმა.
p.s. ნინოსთან ყოველი შეხვედრისას და გოდერძის მოგონებისას მართლა ვხედავ ხოლმე მის თვალებში "გაზაფხულებს". გოდერძის დაწერილ "მომავლის გზავნილშიც" არის იმედის ნაპერწკალი. ამიტომ მეც მეიმედება, რომ 2025 წელიც მალე მოვა. მართალია, რაც ინატრა გოდერძიმ წერილში: "მეშინია და თან იმედს ვიტოვებ, რადგან აქედან ვხედავ, როგორი გაღიმებული და ბედნიერი მოდის ჩემს საფლავთან ჩემი შვილიშვილი. საფლავზე, ახალდამშრალ მზორეში მოკრეფილ იების კონას დადებს და მეუბნება: - აი, პაპა, მოგიტანე შენი საყვარელი იები! ღმერთო, ნუ მომიშლი ამ იმედს!" - ჯერჯერობით, ვერ აუსრულდა. ნიკას და ლუკას ოჯახები არ შეუქმნიათ, თუმცა ვიმედოვნებ, აუცილებლად დაოჯახდებიან, ხოლო სამშობლოს საიმედოდ კი ცვლილებები მართლაც არის - საქართველოს ნელ-ნელა ეხსნება გზა ევროპისკენ, რაც დიდ იმედსა და გაცილებით ნათელ მომავალს აჩენს - ზამთარს ყოველთვის მოსდევს გაზაფხული! გაზაფხულივით ლამაზ და სიახლეებით სავსე 2024 წელს ვუსურვებ ჩვენს სამშობლოს და, ცხადია, გოდერძი ჩოხელის ოჯახს!