რაც გვაცოცხლებს, აუცილებელი არაა, მუცლის ამოვსების საზრუნავის სახით გვიბრუნდებოდეს
რაც გვაცოცხლებს, აუცილებელი არაა, მუცლის ამოვსების საზრუნავის სახით გვიბრუნდებოდეს
„თავად სიცოცხლე გვეცლება ხელიდან, ჩვენ კი არასოდეს გვილაპარაკია ამდენი ცივილიზაციასა და კულტურაზე. იკვეთება უცნაური კავშირი სიცოცხლის საყოველთაო ჩამორღვევას, რომელიც ამჟამინდელ დემორალიზაციას უდევს საფუძვლად და კულტურის საზრუნავს შორის, რომელიც არასოდეს დამთხვევია სიცოცხლეს, არადა, სიცოცხლის სამართავადაა შექმნილი.“
ეს ყველაზე საგულისხმო ფრაზაა ანტონენ არტოსი („თეატრი და მისი ორეული“) იმასთან დაკავშირებით, რა თემაზეც დღეს ვწერ.
ბუნებრივია, ის კულტურაზე წერდა, უფრო კონკრეტულად კი თეატრზე, მაგრამ სანამ კულტურას მივუბრუნდები, უნდა ვთქვა, რომ სამყაროს შიმშილი აწუხებს და არ ადარდებს კულტურა. ყოველთვის ხელოვნურად ვინდომებთ კულტურისკენ მივმართოთ ის ფიქრები, რომელიც მხოლოდ შიმშილს დასტრიალებენ.
ჰო, ალბათ არ ვცდები, რადგან ანტონენ არტო აქვე შენიშნავდა: „ჩვენ უპირველესად გვესაჭიროება, რომ ვცოცხლობდეთ და გვჯეროდეს იმის, რაც გვაცოცხლებს და იმის, რომ რაღაც ცოცხლობს; და, აუცილებელი არაა, მუცლის ამოვსების საზრუნავის სახით გვიბრუნდებოდეს.“
ეს ფრაზები, დაახლოებით 20 წლის წინანდელ ამბავს მაგონებს, სრულიად პატარა გოგო ქუჩაში დიქტოფონით რომ გავდიოდი და ხალხს ვეკითხებოდი, რატომ არ დადის თეატრში? არადა, თავად ვერ ვახერხებდი. თვიდან თვემდე ძლივს გამქონდა თავი. ასე იყო ბევრი. თუმცა, მახსოვდა სერგო ზაქარიაძის ნათქვამი - "სპექტაკლს სულ რომ სამი კაცი ესწრებოდეს, იცოდეთ, რომ ერთმა მაინც იცის თეატრი..."
დღეს თეატრები სავსეა. ბილეთების სწრაფად გაყიდვა მაუწყებელია იმისა, რომ არავის არ აინტერესებს შენი ძალად პოლიტიკა. ხალხს სხვა ცხოვრება სჭირდება.
მაგრამ აქ, კიდევ ერთი პრობლემაა.
იმის თქმა მინდა, რომ: „თუ ჭამა ჩვენი გადაუდებელი საჭიროებაა, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, ჩვენი შიმშილის უბრალო ძალა მხოლოდ ჭამაზე ზრუნვაში არ გავფლანგოთ. თუ ეპოქის ნიშანი არეულობაა, ერთმანეთთან დაპირისპირებაა, ამ არეულობის საფუძველში ვხედავ წყვეტას საგნებსა და მათ გამომსახველ სიტყვებს, იდეებს შორის.“
განვითარებულად ის ადამიანი მიიჩნევა, რომელიც სისტემებში განსწავლულია და სწორედ სისტემებით, ფორმებით, რეპრეზენტაციით აზროვნებს. ეს ის ამბავია, რომელიც ცდილობს ქმედებებიდან გამოიყვანოს აზრი, ერთი მეორესთან კი არ გააიგივოს.
ჩვენს ცხოვრებას ცეცხლი, ანუ მუდმივი ჯადოსნობა, იმიტომ აკლია, რომ არ ვაკვირდებით ჩვენს ქმედებებს, არ ვუწყობთ ფეხს მას. მგონია, რომ სწორედ ადამიანის ათასწლოვანი ჩარევა იყო ის, რამაც ღვთაებრივი წაახდინა. ხელახლა უნდა გადავსინჯოთ ჩვენი ყველა წარმოდგენა ცხოვრების შესახებ იმ ეპოქაში, როდესაც ცხოვრებას აღარაფერი მიელტვის.
ამ მტკივნეული გახლეჩის მიზეზითაა, რომ საგნები და მოვლენები შურს იძიებენ, აგრესიას გამოხატავენ, არასწორ გზაზე გვაყენებენ და კულტურა, რომელიც აღარ არის ჩვენში და რომელსაც ვეღარ ვპოულობთ ირგვლივ, უეცრად უარყოფითი მხარით წარმოგვიდგება. არასოდეს გვინახავს ამდენი ბოროტმოქმედება, რომელთა ზღვარგადასული უცნაურობაც მხოლოდ იმით თუ აიხსნება, რომ არ შეგვიძლია დავეუფლოთ ცხოვრებას.
„თუ თეატრი იმისთვის შეიქმნა, რომ ჩვენგან განდევნილს გამოცოცხლების საშუალება მისცეს, ასევე მისი ქმედება გამოხატულებას პოვებს უცნაურ აქტებში, სადაც ცხოვრების სახეცვლილებები ნათლად წარმოაჩენს, რომ სიცოცხლის ინტენსიურობას არც არაფერი დამუქრებია...“
ამ თქვენს ყალბ ალიაქოთში თეატრზე ვწერ, ქართულ თეატრზე, რომელსაც დაბადების დღე აქვს.
ძნელია მსახიობის ხელოვნებაზე წერა. ვფიქრობ, გაცილებით უფრო ძნელი, ვიდრე თეატრის სხვა რომელიმე კომპონენტზე. სცენური ხელოვნება - ამბობდა ბელინსკი - უმადური ხელოვნებაა, ვინაიდან იგი ცოცხლობს მხოლოდ შემოქმედების წუთებში და თუ უძლიერესად მოქმედებს ადამიანის სულზე აწმყოში, იგი მიუწვდომელია ნამყოში. დიდ კრიტიკოსს სწორედ მსახიობის ხელოვნება ჰქონდა ამ დროს მხედველობაში.
მსახიობი თამაშობს სპექტაკლს. იგი ყველაფერს აძლევს როლს, გამოსახვას პერსონაჟს. ყველაფერი გააზრებულია (თვით უმნიშვნელო წვრილმანებიც კი), ნაპოვნია გასაღები გარდასახვისა. ბელინსკი იმასაც ამბობდა, რომ მსახიობი მექანიზმი არაა, ერთხელ და სამუდამოდ ჩამოყალიბებული. ეს გახლავთ ცოცხალი, ერთგვარი მხატვარი, რომელიც საკუთარ ქმნილებას, თვით ატარებს საკუთარ თავში.
როდესაც ქართულ თეატრზე ვფიქრობდი, რამდენი რამ გამახსენდა ანტიკური ხანიდან მოყოლებული დღემდე. ქართული თეატრს 1850 წლის 14 იანვარს ჩაეყარა საფუძველი, როდესაც თბილისში პირველი სპექტაკლი გიორგი ერისთავის „გაყრა“ დაიდგა და ჩამოვარაკრაკებდი ისტორიას, მაგრამ ასე ვარჩიე.
მაგალითად, კოტე მარჯანიშვილი (და, არა მხოლოდ), რომლის სიტყვა და საქმე ყოველთვის ერთი იყო, მის ხელში გაიარა არაერთმა, შესანიშნავი მსახიობების თაობამ, რომელთა სახელები ერთგვარი სიმბოლოებია ეპოქის მთელი მიმართულებებისა და სკოლებისა. ზოგჯერ კი ისინი ეპოქის მედროშეებსაც კი წარმოადგენდნენ.
დღესდღეობით საქართველოში ფუნქციონირებს დრამატული, მუსიკალური, პანტომიმური, თოჯინური და მარიონეტული თეატრები...
გადაუდებლად მეჩვენება არა იმდენად კულტურის გამოსარჩლება, რომელსაც არასოდეს უხსნია ადამიანი დაპურებასა და უკეთეს ცხოვრებაზე ზრუნვისგან, არამედ იქიდან, რასაც კულტურას ვუწოდებთ, იმ იდეების გამოცალკევება, რომელთა ცხოველი ძალაც შიმშილისას ემთხვევა. როგორც სპეციალისტები ამბობენ -ხელოვნურად გამოვყოფთ ცივილიზაციას კულტურისგან; რაკი, ეს ორი სიტყვა ერთი და იმავე სახის მოქმედებას აღნიშნავს. თავგამოდებით უნდა დავიცვათ ქმედითი კულტურის ის იდეა, რომ ცივილიზაცია კულტურაა.
14 იანვარი ქართული თეატრის დღეა.