შემთხვევითი არაა, რომ გელათის მონასტერი და აკადემია დავითმა დააფუძნა სწორედ რუის-ურბნისის საეკლესიო კრების მოწვევის პერიოდში - 1105-1106 წლებში. სწორედ ამ მძლავრ ინტელექტუალურ და სულიერ კერას უნდა უზრუნველეყო საეკლესიო კეთილწესიერება, ამიტომ წერს მემატიანე, რომ გელათი იყო ,,დიაკონი საეკლესიო შუენიერებისა". მაგრამ გელათს ჰქონდა უფრო ფართო ინტელექტუალური მიზნები... მართალია, ერთი მხრივ, აქ ,,სულიერთ სათნოებათა" დიდი კერა, ანუ ,,მეორე იერუსალემი" იყო, მაგრამ მეორე მხრივ, ხორციელი სათნოებებიც, ანუ საერო მეცნიერებებიც იყო წარმოდგენილი, ანუ ,,მოძღუარი სწავლულებისა ვითარცა ათინა", ათენი, ამ ანტიკურ ინტელექტუალურ კერასთან პარალელი არაა შემთხვევითი. მაგრამ არსებობს თუ არა სხვა ცნობები გელათის აკადემიაზე? კიდევ გვაქვს ,,ხელმწიფის კარის" გარიგება, რომელიც პირდაპირ ადასტურებს, რომ აკადემიის დიდასკალი, ანუ მასწავლებელთა მასწავლებელი, კათალკოსებზე მეტადაა პატივდებული და დარბაზობას თავის სტუდენტებთან - ,,მოწაფეთა თვისთა თანა" ესწრება. გვაქვს აკადემიის ერთგვარი ,,სტუდენტური კონსპექტებიც" კი, განმარტებითი შესავლები საერო მეცნიერებებში, როგორიცაა ,,ქუეყანისა საზომლოი" (გეომეტრია), ,,რიცხუნი" არითმეტიკა), ,,ვარსკულავთმრიცხუელობაი" (ასტრონომია), ,,სამუსოი" (მუსიკა) და ა.შ. ყველაფერ ამას შეიძლება დავამატოთ კიდევ ერთი გაუთვალისწინებელი წყარო... ,,ძეგლისწერის" ერთ მონაკვეთში არსენი ბერი გულისხმობს აშკარად გელათს, როდესაც საუბრობს ახლად შემოკრებილ სამღვდელოებაზე, რომელნიც მეფემ ირგვლივ შემოიკრიბა, მათი ცენტრი სწორედ გელათის ახლად დაარსებული მონასტერი უნდა ყოფილიყო. დავითის მემატიანეც წერს, რომ გელათში მეფემ თავი მოუყარა ,,არა თუისთა ოდენ სამეფოთა შინა პოვნილ" მასწავლებლებს არამედ მთელი მსოფლიოდან ,,მოიყუანა და დაამკვიდრნა მას შინა", მემატიანე აგრძელებს, რომ ამ მოძღვრებში მოიპოვებიდნენ როგორც სულიერ, ისე საერო მეცნიერებებში გაწაფული პირები ამას გულისხმობს არსენი ბერიც, როცა წერს: ,,დიდისა ამისდა ღმრთისა სათნოისა წარმართებისა თანა შუამდგომელად ღმრთისა მიმართ მოიგენ, ვითარცა საკუთარნი მონანი, რაითა რომელიმე ღმრთისსახისა მღდელთმთავრობისა მიერ მახლობელ ექმნებოდის შენთვის ღმერთსა, ხოლო რომელიმე მღდელ მშვენიერითა მეოხებითა შეესაკუთრებოდის დამბადებელსა სხვასა სულთქუმანი მოაქვნდენ, სხვასა - განდნობაი ცრემლითა, სხვასა ღამეყოველობითნი მღვიძარებანი, სხვასა - ხმელსარეცელობაი, სხვასა - რაითურთით არარას ქონებაი, კეისრისასა - ყოველსავე, ღმრთისასა - მხოლოდ ხორცთა ოდენ და მათსა მარხვითა განლეულთაი, სხვასა - სიტყვაი დაღათუ მდაბალი და უნდოი, გარნა არავე უერმოი, არცა უმუსიკელოი მიმზიდველ ყოფად სმენისა". აქ ჩამოთვლილია სულიერი სათნოებები: მარხვა, მღვიძარება, უპოვარება, ცრემლვა... და სიტყვაც, ანუ ლოგოსი, ფილოსოფია, რაც შეესაბამება აღმაშენებლის ისტორიკოსის ჩვენებას გელათელი მოძღვრების განსწავლულობაზე სასულიერო და საერო მეცნიერებებში, რის გამოც, გელათი საერო ცოდნის სწავლების კერადაც - ,,მოძღურად სწავლულებისად ვითარცა ათენად" იქცა. საინტერესოა არსენი ბერის შენიშვნა, რომ გელათელ მოძღვართა ლოგოსი, ანუ სიტყვა არ იყო მოკლებული ,,მუსიკელობას", მხატვრულ ღირსებასა და კეთილხმოვანებას, მართლაც, გელათის სკოლა ახალი ქართული ფილოლოგიური მიმართულების გამკვალავი იყო, რომელმაც სხვათაშორის მრავალმხრივ განსაზღვრა შოთას ლიტერატურული ტენდენციებიც. ტერმინ აკადემიას შუა საუკუნეების საქართველოში არ იცნობდნენ, საბასთან გვხვდება პირველად: ,,არკადიმია - სახლი საფილოფოსო". XII-XIII საუკუნეებში, როგორც მაღალაშვილის სახარების მინაწერებიდან ჩანს, საგანმანათლებლო დაწესებულებებს საქართველოში ერქვა ,,სასწავლოი", ბერძნული (μάθημα) ან ,,სასწაული" (აქედანვე მომდინარეობს ზებუნებრივი მოვლენის აღმნიშვნელი ,,სასწაულიც", როგორც ნიშანი, რომელიც ასწავლის, აუწყებს). ამ ტერმინს ,,სასწაულს" ანუ ,,სასწავლოს" გელათის აკადემიასთან მიმართებით იყენებს აღმაშენებლის ისტორიკოსიც.
