"საქართველომ შეცდომა არ უნდა დაუშვას, თორემ შეიძლება ისეთ სიბნელეში აღმოვჩნდეთ, დამხმარე ვერ იქნება ვერავინ" - ზურაბ აბაშიძე:რა ხდება ქართულ-რუსული ურთიერთობების კულუარებში
11 მარტს ახალმა პრემიერმა ირაკლი კობახიძემ განაცხადა, რომ ზურაბ აბაშიძის ნაცვლად რუსეთთან ურთიერთობის საკითხებში სპეციალური წარმომადგენლის პოსტზე გიორგი ქაჯაია დაინიშნა და ახლა ის გაუძღვება გრიგორი კარასინთან მოლაპარაკებებს, რასაც არაფორმალურად "აბაშიძე-კარასინის ფორმატი" ჰქვია, ზურაბ აბაშიძე კი მისი მრჩეველი გახდება. "აბაშიძე-კარასინის" ფორმატი რუსეთთან ურთიერთობის ნორმალიზების დაპირებით მოსულმა "ოცნების" ხელისუფლებამ 2012 წელს შექმნა. რა საკითხები გადაიჭრა "აბაშიძე-კარასინის" ფორმატის მეშვეობით, რამდენად ხშირად ისმოდა რუსეთის მუქარა და საყვედურები და როგორ რეაგირებდა თბილისი, ამ თემაზე დიპლომატი ზურაბ აბაშიძე საუბრობს:
- 2012 წელს, როდესაც ხელისუფლებაში "ქართული ოცნება" მოვიდა, ძალიან რთული სიტუაცია იყო, საოკუპაციო ხაზზე იმდენად დაძაბული იყო ვითარება, ძალადობის განახლების რეალური საფრთხე არსებობდა. იყო 2008 წლის მძიმე შედეგები: მსხვერპლი, ძალიან დიდი ეკონომიკური ზარალი, დევნილების ახალი და დიდი რაოდენობა ცხინვალის რეგიონიდან და დაკარგული ტერიტორიები - აფხაზეთი, ცხინვალის რეგიონი და კოდორის ხეობა. კოდორის ხეობა ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე რატომ ჩაბარდა, ეს დღემდე არავის აუხსნია. გარდა ამისა, მაშინდელმა ხელისუფლებამ საერთაშორისო დოკუმენტსაც კი მოაწერა ხელი, სადაც ომის დაწყება პირდაპირ ქართულ მხარეს ბრალდება. ამასთანავე, აღმოჩნდა, რომ 2004-2011 წლებში რუსულ კომპანიებს მიჰყიდეს ჩვენი სტრატეგიული აქტივების დიდი რაოდენობა - ენერგეტიკის სფერო, წიაღისეული, მსხვილი კომპანიები. ასეთ ვითარებაში, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროდ ჩაითვალა დიალოგის დაწყება, რათა შემცირებულიყო დაძაბულობის მაღალი ხარისხი, რაც ყოველ წუთს ახალი კონფლიქტის საშიშროებას ქმნიდა. რაც შეეხება ამ ფორმატის წმინდა პრაქტიკულ მხარეს, 2011 წელს რუსეთის ფედერაცია, მათ შორის საქართველოს მხარდაჭერითაც, გაწევრდა მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში და რუსეთმა აიღო ვალდებულებები ცივილიზებული სავაჭრო ურთიერთობების წარმოებისა, მათ შორის, ბუნებრივია, საქართველოსთანაც. ამას იმიტომ ვახსენებ, რომ 2006 წლიდან რუსეთს ქართულ პროდუქციაზე ემბარგო ჰქონდა შემოღებული, საქართველოში კი ყოველგვარი შეზღუდვების გარეშე შემოედინებოდა რუსული პროდუქცია. 2012 წელს მიზნად დავისახეთ, რუსულ ბაზარზე ჩვენი ექსპორტი აღგვედგინა. ამიტომ შეიქმნა პრაღის ფორმატი და 2012 წლის ბოლოდან 2024 წლამდე 26 შეხვედრა მქონდა რუსეთის მხარესთან პრაღაში. ამ შეხვედრების შემდეგ ეტაპობრივად დაიწყო სავაჭრო-ეკონომიკურ ურთიერთობებში არსებული სერიოზული პრობლემების მოგვარება. 2012 წლიდან მოყოლებული 5 მილიარდი დოლარის ღირებულების პროდუქცია გავიდა რუსულ ბაზარზე, რამაც ხელი შეუწყო ჩვენი ეკონომიკის არაერთი სექტორის განვითარებას. მხოლოდ მეღვინეობას არ ვგულისხმობ, არამედ სატრანსპორტო სფეროს, ტურიზმსაც...
იყო ჰუმანიტარული პრობლემები. 2008 წელს რუსეთში ჯაშუშობის ბრალდებით დააკავეს საქართველოს მოქალაქეების დიდი ჯგუფი და მათ 12-14-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს. ჩვენ მოვახერხეთ და ეს ადამიანები ოჯახებს დავუბრუნეთ. ახლა, როცა ვიღაცას საოკუპაციო ხაზზე დააკავებენ, ვიცით, რანაირი რეაქციაა საქართველოში, მათ შორის მედიაში. ეს სავსებით გასაგებია, მაგრამ ამ ადამიანებზე ინფორმაცია 2012 წლამდე საერთოდ დამალული იყო. მოკლედ რომ მოგახსენოთ, ეს არის ამ ფორმატში განხილული საკითხები და შედეგები. ასევე მინდა აღვნიშნო, რომ ამ ფორმატის შექმნისას მჭიდრო კავშირი გვქონდა ჩვენს დასავლელ პარტნიორებთან, ვიმყოფებოდი ბრიუსელში, შეხვედრები მქონდა ნატოში, ევროკავშირში და მათგან ყოველთვის ვგრძნობდი ამ ფორმატის მხარდაჭერას. ისინი ამას საჯაროდაც აცხადებდნენ. ის, რომ 2014 წელს საქართველომ ასოცირების შეთანხმება გააფორმა ევროკავშირთან, ამას გარკვეულწილად პრაღის ფორმატმაც შეუწყო ხელი.
- ახლა რუსეთმა სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯა უკრაინაში მებრძოლ 22 წლის მამუკა გაწერელიას. მის გათავისუფლებაზე თუ გქონიათ კარასინთან საუბარი, ან ხელისუფლება თუ გეგმავს ამ თემაზე მიმართოს რუსეთს?
- უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ კომუნიკაცია იშვიათად გვქონდა, ისიც მხოლოდ ტექნიკურ საკითხებზე, როცა საზღვარზე სატრანსპორტო ტვირთებთან დაკავშირებული ფორსმაჟორული სიტუაცია შეიქმნებოდა.
- თუკი ბოლო წლებია შეხვედრები აღარ იმართება, შეიძლება ითქვას, რომ ფორმატმა თავი ამოწურა? ფრენა განახლდა, ვაჭრობა არის, რუსი ტურისტები შემოდიან, გამოდის, ფორმატის მთავარი ამოცანა გადაჭრილია და რაღა საჭიროა გაგრძელება?
- ეს ფორმატი კომუნიკაციის არხია. საკითხის დასმაც არასწორია, იმიტომ, რომ ამ სავაჭრო ურთიერთობებში ბევრი კომპანიაა ჩართული და იქ მუდმივად წარმოიქმნება პრობლემები. ამიტომ სანამ არის ვაჭრობა, სატრანსპორტო კავშირები, პრობლემები სულ იქნება და ეს კომუნიკაცია აუცილებელია.
- რა მნიშვნელოვანი პრობლემური საკითხები იყო ისეთი, რაზეც საქართველომ რუსეთის კატეგორიული წინააღმდეგობა მიიღო?
- ის რთული სფეროები, რომლებიც დაკავშირებულია უსაფრთხოების თემებთან, ოკუპირებულ ტერიტორიებთან... არ მახსენდება რაღაც გადაუჭრელი საკითხები...
- თუ გახსენდებათ ისეთი საკითხი, რომელიც მნიშვნელოვანი იყო, მაგრამ მისი დასმა ვერ შებედა ქართულმა მხარემ?
- არ ყოფილა ისეთი რამ, რომ ვერ შეგვებედა.
- კარასინისგან ხშირად გვსმენია საჯარო მუქარანარევი განცხადებები, თუმცა არ ვიცით, რა ხდებოდა შეხვედრებზე და რამდენად იყო ხისტი განცხადებები, რა დოზით იყო მუქარა და როგორი იყო რეაგირება?
- პოლიტიკოსებს სჩვევიათ, როცა ტელეკამერებს და მიკროფონებს დაინახავენ, მაშინ ხდებიან ხისტები. ჩვენი შეხვედრები ნორმალურ სამუშაო ვითარებაში მიმდინარეობდა. ვერ ვიტყვი, რომ ხისტი და მწვავე განცხადებები კეთდებოდა სამუშაო ვითარებაში... როცა რუსეთის მხარე ჩვენს ევროატლანტიკურ საკითხებს ახსენებდა ხოლმე, მაშინ კეთდებოდა ის კომენტარები, რაც ჩვენთვის ცნობილია, რომ არსებობს გარკვეული წითელი ხაზები, რაც რუსეთისთვის მიუღებელია. მაგალითად, საქართველოს ნატოში გაწევრება. ამას ხშირად ახსენებდნენ არა მარტო იმ შეხვედრებზე, არამედ საზოგადოდ, საჯაროდაც არაერთხელ გვსმენია.
- 2019 წელს პრაღაში თქვენთან შეხვედრის წინ კარასინმა თქვა, უსიამოვნო მოულოდნელობებზე უნდა გავაფრთხილო კოლეგებიო. საჯაროდ განაცხადა, თუ სამხრეთ კავკასიაში ნატო გააქტიურდება, ეს პრობლემებს მოიტანს, რომ უკრაინაში პრობლემები ასე დაიწყო და საქართველოსთანაც ანალოგიური საკითხი დგას. თქვენი პასუხი რა იყო კამერების მიღმა?
- ჩვენი პოზიცია იყო, რომ საქართველო სუვერენული ქვეყანაა, მას აქვს სრული თავისუფლება საგარეო პოლიტიკური ორიენტაციების არჩევანისა, თუ რომელ საერთაშორისო ორგანიზაციაში გაწევრდება.
- 2023 წელს გავრცელდა სამი ფარული სატელეფონო ჩანაწერი. ერთ ჩანაწერში კარასინი საუბრობს ლარსის გამშვები პუნქტის პარალელური, ალტერნატიული მაგისტრალის აუცილებლობაზე, მეორე ჩანაწერი არის უკრაინაში რუსეთის შეჭრიდან მალევე და რუსეთი ფრენების აღდგენას ითხოვს, მესამე კი შეეხება 2021 წლის პანდემიისას ვლადიმირ პოზნერის თბილისში ჩამოსვლის დროს საპროტესტო აქციას. ჩანაწერში თქვენ ამბობთ, რომ მომიტინგეები არიან ნაცისტები, ზონდერები და ამ ამბის გამო რუსებს მოუბოდიშეთ. ამ ჩანაწერებზე რას იტყვით?
- საუბარი მქონდა კერძო პირთან, ისრაელში მცხოვრებ ამერიკის მოქალაქე მარკ ზილბერკვიტთან, რომელსაც პოლიტიკასთან ან რუსულ ოფიციოზთან არანაირი კავშირი არა აქვს. ჩამოსული იყო საქართველოში და პოზნერთან დაკავშირებულ ინციდენტში მოხვდა. რა კავშირი აქვს ამას ან კრემლთან, ან რუსეთთან?! ჩვენთან ასე ხდება, რაღაცას რომ გამოამზეურებენ, მნიშვნელობა არა აქვს, რას ამბობ, მთავარია, ლაპარაკობ...
- რას ლაპარაკობდით, ესეც იყო მნიშვნელოვანი. ზონდერები, ნაცისტები, რა მახინჯები არიანო, ასე უწოდებდით მომიტინგეებს.
- მაშინ ვთქვი, რომ ჩანაწერი იყო დამახინჯებული, დაჩეხილი. ძალიან ცუდი მოსასმენია, როცა შენს საუბარს გადაკეთებულს უსმენ. მეორეც, ვიმეორებ, ოფიციალურ პირთან კი არ ვლაპარაკობ, არამედ ნაცნობ კერძო პირთან.
- მოუბოდიშეთ ნაცნობს და არა რუს ოფიციალურ პირს?
- არავითარი ბოდიში არ ყოფილა. იყო წუხილი, რომ ეს პიროვნება უნებლიე შარში გაეხვია. ამას პოლიტიკასთან ან ოფიციალურ მოსკოვთან რა კავშირი აქვს?! ქუჩაში კერძო პირს რომ დაელაპარაკო და მერე გამოგაჭენონ, ეს იყო...
- ამ ჩანაწერმა გააჩინა აღქმა, რომ შესაძლოა კარასინთან საუბრებისას არის ბოდიშების მოხდა, როდესაც რუსეთს რაღაც არ მოსწონს...
- მედიას შეუძლია თეთრის შავად წარმოჩენა. კარასინთან უამრავი სატელეფონო საუბარი მაქვს და ყველა შეიძლება გამოამზეურო. მე მასთან რაღაც საიდუმლო სატელეფონო არხით კი არ ვსაუბრობდი, არამედ ჩვეულებრივად, ღია არხით. ასე შეიძლება ყველაფერი შეატრიალო.
- კარასინისგან ხისტი განცხადებები მუდმივად ისმის. "პოლიტიკური შიზოფრენია რთულად იკურნება, პრეზიდენტო", - გასულ წელს ეს შეურაცხმყოფვლი განცხადება გააკეთა სალომე ზურაბიშვილზე, რაზეც "ოცნებაც" კი აღშფოთდა. თქვენ ამას როგორ შეაფასებთ?
- როგორც გითხარით, 2022 წლის თებერვლიდან, მასთან მხოლოდ 2-3 სატელეფონო კომუნიკაცია მქონდა, ისიც ტექნიკურ საკითხებზე. როცა კარასინთან ღია საუბრის შესაძლებლობა გვქონდა, მაშინ ყოველთვის შესაბამის შეფასებას ვაძლევდი და გარწმუნებთ, არც არაფერს ვაკლებდი.
- კარასინისგან განსხვავებით, თქვენგან არასდროს ყოფილა ხისტი შეფასებები. თქვენ როგორ აფასებთ რუსეთსა და პუტინს?
- სამაგიეროდ, ხისტ შეფასებებს მათგან ვისმენთ უხვად, ვინც ჩვენი ტერიტორიის 20% ჩააბარა და ზედ ეკონომიკის დიდი ნაწილიც მიაყოლა. იცოცხლე, ტელეკამერებთან სულ რუსულ ტანკებს ჭამენ. რუსეთი რას წარმოადგენს, ძალიან კარგად ვიცი, მაგრამ სიფრთხილე რომ საჭიროა, ესეც ძალიან კარგად ვიცი. გინება და თვალში თითის ჩხერა რომ სიკეთეს არ მოგვიტანს, ეს დავინახეთ. ჩვენ ვცხოვრობთ უაღრესად რთულ ეპოქაში. ხშირად ამბობენ, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მსოფლიოში ასეთი სახიფათო ვითარება არ ყოფილაო. დავამატებდი, საერთოდ, კაცობრიობის ისტორიაში ასეთი სახიფათო ვითარება არ ყოფილა. თუნდაც კარიბის კრიზისის დროსაც კი, 1962 წლის ოქტომბერში, როდესაც ბირთვული დაპირისპირების საფრთხე არსებობდა. ახლა კიდევ უფრო საშიში ვითარებაა. კარიბის კრიზისი 10 დღეში დარეგულირდა. მაშინ ევროპაში ასეთი მასშტაბური ომი არ მიმდინარეობდა, არც ამდენი ბირთვული იარაღი ჰქონდათ. მაშინ მოსკოვსა და ვაშინგტონს შორის ნდობის ხარისხი უფრო მაღალი იყო, ვიდრე დღეს. დღეს ძალიან დიდი კატასტროფის საფრთხეა.
ახლა საქართველოსთანა პატარა ქვეყნისთვის გადარჩენა უპირველესი ამოცანაა. არანაირი შეცდომა არ უნდა დავუშვათ, თორემ შეიძლება ისეთ სიბნელეში აღმოვჩნდეთ, დამხმარე არ და ვერ იქნება ვერავინ. ამიტომ მე თუ ვფრთხილობ, ამ ვითარებიდან გამომდინარეობს, რამეთუ ვხედავ, რა სახიფათო მდგომარეობაში ვართ.
- რუსეთთან ურთიერთობის საკითხებში სპეციალური წარმომადგენლის პოსტზე დაინიშნა გიორგი ქაჯაია. ვინ არის და რა კავშირები აქვს მას რუსეთთან?
- აფხაზეთიდანაა. ომის დროს ჟიული შარტავას თანაშემწე იყო. შემდეგ წლების განმავლობაში მუშაობდა საგარეო საქმეთა სამინისტროში, შემდეგ მოსკოვში საქართველოს საელჩოში, შემდეგ აქ, უშიშროების საბჭოში, იყო ჩემი მრჩეველი, ბოლო 4 წელია არის შვეიცარიის საელჩოში საქართველოს სექციის ხელმძღვანელი მოსკოვში. კარგად იცის ეს თემა და იმედია, რომ კვალიფიციურად წაუძღვება საქმეს.
ეკატერინე ბასილაია