ფერების ფსიქოლოგია
ჩვენი დღევანდელი საუბრის თემა ფსიქოლოგ ირინე ტაბუციძესთან ფერებისა და არომატის ფსიქოლოგიაა. ლივერპულის უნივერსიტეტის მეცნიერთა გუნდის ფერისა და არომატის კომბინაციების კვლევის მიხედვით, არომატები გავლენას ახდენს ფერის აღქმაზე. ექსპერიმენტი ასეთი იყო: ადამიანებს სვამდნენ მაქსიმალურად განიავებულ ოთახში, სადაც პერიოდულად ალუბლის, ლიმონის, პიტნისა, ყავის არომატს უშვებდნენ, დროდადრო კი წყალს აშხეფებდნენ გასანეიტრალებლად. ექსპერიმენტში მონაწილეებს სთხოვდნენ ფერების სკალაზე აერჩიათ ნეიტრალური ფერი - რუხი. მათი პალიტრის თავსა და ბოლოში ფერების 2 უკიდურესობა იყო - ყვითლიდან ყავისფრისკენ, შუაში კი გარდამავალი ფერი, ნეიტრალური რუხი იყო. მაგალითად, ცდის პირებს ლიმონის სუნის დროს უნდა ეპოვათ რუხი ფერი. როგორც აღმოჩნდა, ისინი არჩევანს აკეთებდნენ ლიმონის არომატის გავლენით, მათი რუხის ქვეტონი ყვითლისკენ იყო გადახრილი, ანუ მთლად ნეიტრალურს ვერ ასახელებდნენ. ასე მოხდა ალუბლის არომატის გაშვების დროსაც, ექსპერიმენტში მონაწილეებმა მოწითალო-რუხი ფერი აირჩიეს. იგივე მოხდა პიტნის არომატზეც და ა.შ. ანუ ამ ექსპერიმენტებით კიდევ ერთხელ დასტურდება მოსაზრება, რომ არომატის შეგრძნება გავლენას ახდენს ფერების აღქმაზე.
- მოდი, ცალ-ცალკე განვიხილოთ არომატი და ფერი, ეს ორი ფენომენი.
- ფსიქოლოგია ფერებს დიდი ხანია სწავლობს. პროფესიული ტესტიც კი გვაქვს, ლუშერის ტესტი, რომელიც წარმოდგენილი 8 ფერიდან ადამიანს სთავაზობს აირჩიოს ის ერთი ფერი, რომელიც ყველაზე მეტად მოსწონს, შემდეგ დარჩენილი ფერიდან ყველაზე მოსაწონზე აკეთებს არჩევანს და თანამიმდევრულად ალაგებს. იმის მიხედვით, ადამიანი რა კომბინაციებს ირჩევს, რა თანამიმდევრობით ალაგებს ფერებს, რა ფერები ხვდება პირველ ორ და ბოლო ადგილებზე, ლუშერს გამოჰქონდა დასკვნა ადამიანის პიროვნული მახასიათებლების შესახებ. რა თქმა უნდა, ეს ტესტი 100%-იანი არაა, მაგრამ კარგი დამხმარე ინსტრუმენტია. ლუშერი დაეყრდნო მოსაზრებას, რომ ფერები ჩვენში გარკვეულ განწყობას აღძრავს და პირიქით, როდესაც რაღაც განწყობა გვაქვს, გარკვეულ ფერებს ვანიჭებთ უპირატესობას. ნორმის ფარგლებში ითვლება, რომ ადამიანებს ყველა ფერი უნდა მოსწონდეთ, მაგრამ, ასე არ ხდება.
ხანდახან გვაქვს ამოჩემებული ფერები. ფსიქოლოგები ამას ფერის შიმშილს ვუწოდებთ, როდესაც რომელიღაც ფერი იმდენად გსიამოვნებს, ცდილობ იმ ფერის აქსესუარები, ტანსაცმელი იყიდო ან ამ ფერს რომ უყურებ, რაღაცნაირად მშვიდდები, უფრო კომფორტულად გრძნობ თავს. ამავე დროს გვაქვს ფერები, რომელთაც მოყირჭებულ ფერებს ვუწოდებთ, არ შეგვიძლია იმ ფერთან კონტაქტი.
- ენაში როგორ ჩანს ეს ფერები...
- ფსიქოლინგვისტიკა სწავლობს, თუ როგორ ხდება ენაში ფერის სახელდება. ფსიქოლოგებისთვის ცნობილია, რომ რასაც სახელს ვარქმევთ, სახელდარქმეულ მოვლენაზე, ფენომენზე თუ საგანზე შეგვიძლია ფიქრი, აზროვნებაც. რაც უფრო დიფერენცირებული გვაქვს ფერები, რაც უფრო მეტ გრადაციას აღვიქვამთ და ადვილად ვარქმევთ სახელებს, მით უფრო ადვილად აღვიქვამთ კონკრეტულ ტონალობებს. მაგალითად, ჩრდილოეთით მცხოვრები ადამიანისთვის, სადაც სულ თოვლია, თეთრ ფერს ძალიან ბევრი დასახელება აქვს, ოცამდე თეთრს განასხვავებენ, მოყვითალო-თეთრს, რძისფერ თეთრს, მოცისფრო-თეთრს და ა.შ., რაც ჩვენს ენაში არ არის. ქართულ ენაში ყველაზე მეტად დაშლილი ლურჯის ტონალობები გვაქვს. ცისფერი, ლაჟვარდისფერი, მტრედისფერი, ფირუზისფერი, ზღვისფერი...
აღმოჩენილია ტომი, რომელსაც ენაში არა აქვთ ფერის აღმნიშვნელი სიტყვა. როცა რაღაცის აღწერა სურთ, ამბობენ: "ცოტა ღია და ცოტა მუქი". ამ ტომის ბავშვებს პატარა ექსპერიმენტი ჩაუტარეს - სხვადასხვა ხილი დაულაგეს და სთხოვეს, რაღაც კატეგორიების მიხედვით განეთავსებინათ ისინი. ბავშვები ხილს ფორმების მიხედვით ეძებდნენ და არც ერთს აზრადაც არ მოსვლია ფერების მიხედვით დაელაგებინათ, იმიტომ, რომ ენაში არ ჰქონდათ ფერის აღმნიშვნელი სიტყვა, ანუ არ აზროვნებდნენ ამ მიმართულებით.
- კონკრეტულად ფერებსა და მათ დატვირთვაზეც ვისაუბროთ.
- წითელი ფსიქოლოგიაში მოქმედების, ფიზიკური აქტიურობის ფერია. სექსუალური ფერიც არის. წითელი ასევე გამარჯვების ფერია. როცა ადამიანი გადაღლილია, წითელი გამაღიზიანებელია მისთვის.
ყვითელი სპონტანურობის ფერია. როდესაც ყვითლის ამოჩემება იწყება, ადამიანებს სურვილი აქვთ რაღაცა სიახლე შემოვიდეს მათ ცხოვრებაში. უფრო მეტად ეს დაკავშირებულია ინფორმაციულ სიახლესთან ან ახლის სწავლებასთან, ან არსებული პროფესიის უფრო გაღრმავებასთან.
მწვანე უფრო ორგანიზების ფერია. როდესაც მწვანე გვსიამოვნებს, ამის უკან დგას მოთხოვნილება, რომ ჩვენ ცხოვრებაში თუ რაღაც ისე არაა, როგორც გვსურს, დავალაგოთ,^ ერთხელ და სამუდამოდ ადგილი მივუჩინოთ.
ლურჯი ძირითადად, ემოციურობასთან დაკავშირებული ფერია. როგორც წესი, არაემპათიური ადამიანისთვის ნაკლებად სასურველი ფერია. ამავე დროს ლურჯი და ცისფერი ინფორმაციის ათვისების ფერია. როდესაც ცისფერთან კონტაქტი გაქვს, უფრო ადვილად იგებ რაღაცებს, სწავლობ. ამიტომაცაა, მაგალითად, ეკრანებზე, რომ ცისფერ ტონებს ანიჭებენ უპირატესობას, მოლაპარაკების ოთახშიც ცისფერ ტონებს იყენებენ.
- შავზე რას გვეტყვით?
- შავი ჩვენს კულტურაში გლოვის ფერია, მაგრამ ფსიქოლოგიური შინაარსი ასეთი არა აქვს. გარდა გლოვისა, შავი ამავე დროს ჩვენს კულტურაში ელეგანტური, მოდური ფერია. ფსიქოლოგიური შინაარსით შავი ასოცირდება რაღაცის დასრულების და ახლის დაწყების მოთხოვნილებასთან. შავის დომინირება ჩვენს ქვეყანაში, ასე ვთქვათ, პირდაპირპროპორციულია ხოლმე იმ მოვლენებთან, რაც ხდება. ალბათ, გახსოვთ, 90-იან წლებში ხალხმა მასობრივად ჩაიცვა შავი სამოსი. იშვიათი იყო ფერადი, თვალისმომჭრელი ფერები. შავი ცვლილებებთან გვაქვს ხოლმე მიბმული. მერე თითქოს გადაფერადდა ყველაფერი და ბოლო რამდენიმე წელია ისევ მივუბრუნდით შავს. ესეც მაჩვენებელია, რომ რაღაც შესაცვლელია, უფრო მეტი გვინდა, უკეთესი, ვიდრე არის. მოკლედ, რაღაც ახალია დასაწყები.
- რუხ ფერზეც ვთქვათ.
- რუხი ყველაზე მდიდრული ფერია, იმიტომ, რომ ყველაზე დიდი ფერთა გრადაცია, 300 ტონალობა აქვს. რუხის სიყვარული ცოტა გვიან, 40-45-დან ზევით ასაკში იწყება. რუხის შინაარსია, როდესაც ადამიანს შერჩევითი ყურადღება აქვს, ყველას აზრი მისთვის მნიშვნელოვანი აღარ არის, საკუთარი თავისკენ ბრუნდება. იმ ადამიანებს არჩევს ურთიერთობისთვის, ვინც მისთვის მნიშვნელოვანია. ყურადღების მიქცევას იწყებს საკუთარი პიროვნებისადმი, კომფორტისადმი, ჰარმონიისადმი.
- მსმენია, რომ ქარხნების კედლები იმიტომაა მწვანე, რომ ეს ფერი არ ღლის თვალს და აქედან გამომდინარე, შრომის ნაყოფიერებაც იზრდება.
- საერთოდ, ინტერიერში სხვადასხვა ფერმა შეიძლება ბევრი რაღაც გამოიწვიოს. მაგალითად, რუხ კედლებში ადამიანები დიდხანს არ ჩერდებიან, ისევე როგორც თეთრ კედლებში, მაშინ როცა მოცისფრო, მოლურჯო, მომწვანო ტონები კომფორტულია, ადამიანს სიამოვნებს ასეთ გარემოში ყოფნა, მით უმეტეს, საქმიანი ურთიერთობისას ცისფერი ტონები ინტენსიურად გამოიყენება. წითელიც, გააჩნია, რა შინაარსი აქვს, მაგალითად, საძინებელში არ ღირს წითლის გამოყენება, სიმშვიდეს ვერ მოიპოვებ. ფერებს ჭურჭელშიც შეიძლება სხვადასხვა დატვირთვა ჰქონდეთ: წითელი, ნარინჯისფერი მადას აღძრავს. თუ არ გინდა ბევრი ჭამო, ცივი ფერები უნდა აირჩიო, მოცისფრო, მოიასამნისფრო ტონები მადას აქვეითებს.
- არომატებზე რას გვეტყვით?
- სუნს ყველაზე ხანგრძლივი მეხსიერება აქვს. წლების მერეც კი გვიტივტივდება ნაცნობი სურნელი, რომელსაც უამრავი მოგონება შეიძლება მოჰყვეს. ამას ფსიქოლოგიაში ღუზის ეფექტს ვუწოდებთ. მაგალითად, თუ გყავთ სამეგობროში ვინმე, ვინც სულ ერთ სუნამოს ხმარობს, ეს სუნი ცხრა მთას იქითაც რომ იგრძნოთ, მაშინვე გაგახსენდებათ ის ადამიანი.
მსოფლიოში წელიწადში საშუალოდ 23 თუ 24 მილიარდი დოლარის სუნამო იყიდება. პანდემიის დროსაც კი გაყიდვა არ შემცირებულა, მიუხედავად იმისა, ადამიანები სახლში ისხდნენ. როგორც ჩანს, მათ შეხება სჭირდებოდათ განსხვავებულ არომატებთან. სუნამოს ყველაზე დიდი პლუსი ჩემთვის პირადად ის არის, რომ შეუძლია აბსოლუტურად ნეიტრალურ გარემოში საზეიმო განწყობა შეგიქმნას. მარკეტინგში არის აზრი, რომ კარგად იყიდება ის სუნამოები, რომელთაც უფრო მეტი მოგონების აღძვრა შეუძლია.
არსებობს პოპულარული არომატები, რომლებიც ყველა ერსა და კულტურაში აღიარებულია და მოსწონთ - ასეთია ყავის, გამომცხვარი პურისა და ვანილის სუნი. საქართველოშიც ბევრი ბრენდი იყენებს უკვე თავის სურნელს. მაგალითად, კვების ობიექტებში უშვებენ ვანილის და დარიჩინის სუნს, რომელიც კიდევ უფრო ამძაფრებს ფუნთუშეულის სურნელს, რაც ადამიანებში აღძრავს კომფორტის, ერთიანობის, ოჯახის შეგრძნებას. მათ სიამოვნებთ ასეთ სუნში დიდხანს გაჩერება. დიდხანს თუ ჩერდები, ე.ი. უფრო მეტს ყიდულობ...
ბანკებიც იყენებენ არომატებს. ბანკის სუნს ვერ გრძნობ, იმიტომ, რომ მსუბუქადაა გაშვებული, მაგრამ ჩვენი ტვინი ამას იმახსოვრებს და ნებისმიერ სხვა ადგილას, სადაც მსგავსი სუნი მოგივათ, კონკრეტული ბანკის ასოციაცია გაგიჩნდებათ. სუნი ღრმად ჯდება მეხსიერებაში, ამიტომ მძლავრი იარაღია რეკლამისთვისაც.
ნუ ველოდებით, რომ ვიღაცები შეგვიქმნიან განწყობას, ის შეგვიძლია ჩვენვე ვმართოთ. ფერისა და არომატის აღქმა ძალიან ინდივიდუალურია. ერთი და იმავე ფერსა და არომატს ადამიანები სხვადასხვაგვარად აღიქვამენ, იმიტომ, რომ თავიანთ სუბიექტურ გამოცდილებას, განწყობას, დამოკიდებულებას დებენ მასში. ყველაფერი, რასაც ვხედავთ და მოგვწონს, ჩვენი პირადი აღქმაა.