რა ხდება NATO-ს კულუარებში: 3 არაოფიციალური რჩევა უკრაინას - "ეს უნდა მოხდეს მანამდე, სანამ რუსეთი სამხედრო გარღვევას მოახდენს"
ამერიკულ ჟურნალ „ფორინ ეფეარსში“ (Foreign Affairs) გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „საუკეთესო გზა უკრაინისა და ნატოსათვის“ (ავტორი - მერი ელიზ საპოტე, ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტის პროფესორი). „უკრაინა მძიმე დღეშია. როგორ უნდა იქნას შენარჩუნებული კიევი ნატოსთვის? უკრაინა ალიანსში გერმანიისა და ნორვეგიული მოდელების მიხედვით უნდა გაწევრიანდეს, მოადუნოს რუსეთის ყურადღება, დაყაბულდეს სამშვიდობო შეთანხმებაზე, ნატოს გარანტიები მხოლოდ მის დასავლეთ ნაწილზე გავრცელდეს და შემდეგ, როცა მომენტი დადგება, გაიმეოროს „ბერლინის კედლის დაცემის“ ოპერაცია“, - ნათქვამია მასალაში.
გთავაზობთ პუბლიკაციის შინაარსს:
ჩვენ ზუსტად ვიცით, თუ რა არ მოხდება ნატოს ორდღიან საიუბილეო სამიტზე, რომელიც ვაშინგტონში 9 ივლისს გაიხსნა, სამხედრო ბლოკის შექმნის 75-ე წლისთავთან დაკავშირებით: უკრაინა ალიანსის 33-ე წევრი არ გახდება. სამაგიეროდ, კიევს, როგორც კომუნიკეს პროექტშია მითითებული, შესთავაზებენ ნატოში შესასვლელ „ხიდს“, რომელიც ნამდვილად არ არის ის, რაც უკრაინას სურს (ალიანსის წესდების მე-5 პუნქტი - კოლექტიური თავდაცვის პრინციპი). თანაც არის იმის საფრთხე, რომ „ნატოსთან დამაკავშირებელი ხიდი“ შეიძლება იქცეს „ხიდად არსაით“, თუ აშშ-ის პრეზიდენტად დონალდ ტრამპი იქნება არჩეული.
როგორ შეიძლება უზრუნველყოფილი იყოს უკრაინის მიღება ალიანსში უახლოეს პერსპექტივაში იმის გათვალისწინებით, რომ რუსეთის ჯარებს ქვეყნის ტერიტორია ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ექნებათ დაკავებული?
ისტორიაში არის პრეცედენტები იმისა, თუ როგორ ხდებოდნენ ნატოს წევრებად ორად გაყოფილი სახელმწიფოები და უფრო მეტიც, სპეციფიკურ მდგომარეობაში მყოფი ქვეყნები. რა თქმა უნდა, ისტორიული მოდელები ზუსტად არ ესადაგება უკრაინის შემთხვევას, მაგრამ მაინც ღირს მათი განხილვა სიტუაციის უკეთ გაცნობიერების მიზნით.
დავიწყოთ იმით, თუ რა სპეციფიკა არსებობს ნატოს დამფუძნებელ 1949 წლის ხელშეკრულებაში კოლექტიური თავდაცვის საკითხთან დაკავშირებით: საყოველთაოდ ცნობილი მე-5 პუნქტი, მართალია, ითვალისწინებს კოლექტიურ თავდაცვას (ანუ ალიანსის რომელიმე წევრზე თავდასხმა ყველა წევრზე თავდასხმას ნიშნავს), მაგრამ ის მაინც არ არის უნივერსალური და სავალდებულო მოთხოვნა. ყოველ წევრს შეუძლია ინდივიდუალურად მოიქცეს და იმოქმედოს, მაგალითად, ორმხრივი შეთანხმების საფუძველზე. მაგალითად, საფრანგეთი, რომელიც შარლ დე გოლის პრეზიდენტობის დროს - 1960-იანი წლების შუახანებიდან - ფაქტიურად, გასული იყო ნატოს წევრობიდან, მაინც ინარჩუნებდა ალიანსის სხვა წევრებისადმი დახმარების შესაძლებლობას, ორმხრივი ხელშეკრულების ბაზაზე.
რაც შეეხება უშუალოდ ნატოში მიღების საკითხს, რომელიც უფრო აქტუალურია უკრაინისათვის მიმდინარე სიტუაციაში. არსებობს ორი დაახლოებითი მაგალითი - გერმანიისა და ნორვეგიის პრეცედენტი.
ნორვეგია: ნატოში, მაგრამ ნატოს ბაზების გარეშე
70 წლის წინათ ნორვეგიასაც იგივე სურდა, რაც დღეს უკრაინას სურს - ნატოში გაწევრიანება. ნორვეგიას მეორე მსოფლიო ომამდე ნეიტრალური სახელმწიფოს სტატუსი ჰქონდა, მაგრამ გერმანელი ფაშისტები ამ სტატუსმა ვერ შეაჩერა და ვერმახტმა ნორვეგიის ოკუპირება განახორციელა. ომის შემდეგ ოსლომ გადაწყვიტა უფრო მტკიცე მფარველი ეძებნა, რომ მეტი გარანტიები ჰქონოდა სუვერენიტეტის შესანარჩუნებლად. ნორვეგია გახდა ნატოს წევრი, მაგრამ გარკვეული პირობით: მისმა მთავრობამ განაცხადა, რომ ქვეყნის ტერიტორიაზე უცხოეთის სახელმწიფოების ჯარები (ბაზები) არ იქნებოდა მანამდე, სანამ ნორვეგიაზე უშუალო თავდასხმის საფრთხე არ შეიქმნებოდა. მოგვიანებით ნორვეგიელებმა ასევე მიიღეს გადაწყვეტილება არ განლაგებულიყო ქვეყნის ტერიტორიაზე ბირთვული იარაღი. აქვე გავიხსენოთ ერთი მომენტი: ნორვეგია მაშინ საბჭოთა კავშირს, ახლა კი რუსეთს ესაზღვრება.
რა თქმა უნდა, მოკავშირეებს (ამერიკას და სხვებს) იმ დროსაც და მოგვიანებითაც ნორვეგიის მთავრობის გადაწყვეტილებები არ მოსწონდათ. როცა ნატოს გაფართოების პირველი ტალღა დაიწყო, აშშ-ის პრეზიდენტმა ბილ კლინტონმა განაცხადა, რომ ნორვეგიის სპეციფიკური სტატუსი ახალ წევრებზე არ გავრცელდებოდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ცივი ომის დროინდელ ნორვეგიის ნატოურ სტატუსსა და დღევანდელ უკრაინას შორის საკმაოდ ბევრი განსხვავება არსებობს, ნორვეგიული მოდელი შეიძლება აქტუალურად ჩავთვალოთ. ის აჩვენებს, რომ რუსეთის მოსაზღვრე სახელმწიფო, ანუ ისეთი, როგორიც უკრაინაა, შეუძლია ნატოს წევრი გახდეს ისე, რომ მოსკოვის მწვავე უკმაყოფილება და მტრობა არ გამოიწვიოს: არ განალაგოს თავის ტერიტორიაზე ალიანსის წევრი სხვა ქვეყნის სამხედრო ქვედანაყოფები და სამხედრო ინფრასტრუქტურა (ბაზების სტატუსით). ნორვეგიის უნიკალურმა სტრატეგიამ თავის მიზანს მიაღწია: მართალია, მის ტერიტორიაზე არსებობს ნატოს ჯარების ჩრდილოევროპული სარდლობის შტაბი და იარაღის საწყობები, მაგრამ ალიანსის სხვა წევრების ჯარები იქ არ იმყოფებიან. შესაბამისად, ნორვეგია და რუსეთი ერთმანეთის ანტაგონისტები არ არიან.
გერმანია: „ნატოს ნაწილობრივი წევრი“
1955 წელს ნატო წევრი გახდა დასავლეთი გერმანია - გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა, მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის აღმოსავლეთი ნაწილი ოკუპირებული იყო საბჭოთა კავშირის მიერ [იგულისხმება გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა, რომელიც „ოკუპაციის“ მიუხედავად, გაეროს სრულუფლებიან წევრს წარმოადგენდა]. უკრაინის აღმოსავლეთი ნაწილიც ოკუპირებულია და კიევს აქვს იურიდიული უფლება 1991 წლის საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრები აღადგინოს, მაგრამ რეალურად მას ამის ძალა არ შესწევს. სხვათა შორის, უკრაინის სახმელეთო საზღვარი აღიარებული ჰქონდა რუსეთსაც 2003 წლის ხელშეკრულებით (ვლადიმერ პუტინისა და ლეონიდ კუჩმას ხელმოწერებით), თუმცა შემდეგ კრემლმა დაარღვია.
კიევს შეუძლია დასავლეთგერმანული მოდელით სხვა მიმართულებითაც ისარგებლოს. 1955 წლის შემდეგ, როცა გერმანიის დასავლეთი ნაწილი - გფრ ნატოში გაწევრიანდა, მან მიიღო დასავლური დახმარება, თავისი ეკონომიკა ააღორძინა და დიდ წარმატებას მიაღწია.
მოკლედ, ნატოში უკრაინის ნაწილობრივი გაწევრიანებით მისი ტერიტორიის დიდ უმეტესობაზე - ცენტრალურ და დასავლეთ უკრაინაზე ნატოს გარანტიები გავრცელდება, რაც ძლიერ კოზირს წარმოადგენს. კიევს შეუძლია დასავლეთთან ინტეგრაცია ისე განახორციელოს, რომ ვლადიმერ პუტინისგან დათმობებს არ ელოდოს.
სამი ჭეშმარიტი ნაბიჯი: კიევი - „პურის დიდი ნაწილის მფლობელი“
გერმანიისა და ნორვეგიის მოდელების გაკვეთილების გათვალისწინებით, ნატოს წევრმა ლიდერმა სახელმწიფოებმა კიევს არაოფიციალურად უნდა ურჩიონ სამი ნაბიჯის გადადგმა:
პირველი - უნდა დადგინდეს დროებითი, მაგრამ სამხედრო თვალსაზრისით დაცული საზღვარი (სამშვიდობო მოლაპარაკების საფუძველზე); მეორე - დათანხმდეს თვითშეზღუდვას, ნორვეგიის მაგალითის გამოცდილებით, რომ არაოკუპირებულ ტერიტორიაზე უცხოეთის ჯარი და ბაზები არ განალაგოს; მესამე და ყველაზე მტკივნეული - კიევმა ვალდებულება უნდა აიღოს, რომ თავისი სამხედრო ძალა არ გამოიყენოს საკუთარი საზღვრების მიღმა, გარდა თავდაცვის მიზნით, როგორც ეს დასავლელმა გერმანელებმა გააკეთეს.
ყველა ამ დათმობების მიზანია, რომ ნატოს წევრები ერთ მნიშვნელოვან მომენტში დარწმუნდნენ: არ აღმოჩნდნენ ისინი ომის მდგომარეობაში რუსეთთან, თუ უკრაინა ნატოს წევრად იქნება მიღებული. რა თქმა უნდა, ასეთი ნაბიჯის ფასი ძალიან ძვირი იქნება - ქვეყანა ფაქტიურად ხანგრძლივად იქნება გაყოფილი, მაგრამ სამაგიეროდ სარგებელი იქნება ის, რომ ქვეყნის ტერიტორიის უმეტესი ნაწილი ალიანსის დაცვის ქვეშ იქნება.
რა თქმა უნდა, თუ კიევი ამ პირობებს შეასრულებს, ნატოს წევრები შეიძლება მაინც არ იყვნენ ერთსულოვანნი უკრაინის მიღებაში, მით უმეტეს, რომ საჭიროა ალიანსში მიღების რატიფიცირება პარლამენტების მიერ. თუ დონალდ ტრამპი იქნება ამერიკის პრეზიდენტი, ესეც შეიძლება დიდ ბარიერად იქცეს.
საბოლოო ჯამში, შესაძლოა არც მოსკოვი არ იყოს თანახმა, თუ იგრძნობს, რომ დრო მის მხარეზეა. გარდა ამისა, კრემლისათვის მომგებიანი იქნება ისიც, თუ უკრაინის მოსახლეობა არ მოიწონებს დასავლეთის რჩევით ვლადიმერ ზელენსკის მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს, აქედან გამომდინარე ყველა შედეგით.
მაგრამ რადგანაც დრო მიდის და სხვა სიცოცხლისუნარიანი ვარიანტები არ ჩანს, რადგანაც უკრაინას სამომავლოდ გაუძნელდება დასავლეთის დახმარების მუდმივად მიღება და ამისათვის [დამამცირებელი] ხვეწნა-ვედრება მოუწევს, კიევმა ყველა ვარიანტი უნდა განიხილოს, მათ შორის ისეთებიც, რომლებიც მაინცდამაინც სასიამოვნო და იდეალური არ არის. ეს უნდა მოხდეს მანამ, სანამ რუსეთი სამხედრო გარღვევას მოახდენს. ზემოთ აღნიშნული გზა დღევანდელ მძიმე სიტუაციაში მყოფი უკრაინისათვის ყველაზე უკეთესი გამოსავალია, რომელიც ქვეყანას გამარჯვებამდე და აყვავებამდე მიიყვანს.
მოამზადა სიმონ კილაძემ