როსტომ ჩხეიძე - ავტორის თვალით დანახული ქაქუცა ჩოლოყაშვილი და იმ პერიოდის საქართველო
ქართველი ისტორიული ფიგურების შესახებ ბევრი ბიოგრაფიული რომანი დაწერილა, თუმცა როსტომ ჩხეიძის „შავი ჩოხა“ ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეულია. წიგნი საქართველოს ეროვნული ქმირის - ქაიხოსრო (ქაქუცა) ჩოლოყაშვილის ცხოვრებას ეხება.
სათაური - „შავი ჩოხა“ შთაგონებულია მიხეილ ჯავახიშვილის მიერ უბის წიგნაკში გაკეთებული ჩანაწერით. უცნობია, მწერალს რომანის დაწერა სურდა თუ მოთხრობის, ან როგორ სიუჟეტს შექმნიდა ის ქაქუცა ჩოლოყაშვილის შესახებ?
როსტომ ჩხეიძის რომანში „შავი ჩოხა“ მხატვრულად არის აღწერილი 1921 წელს ბოლშევიკების საქართველოში შემოსვლა, მთავრობის ემიგრაციაში გადახვეწისა და ქაქუცა ჩოლოყაშვილის დარჩენის ამბავი; იმ პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი აჯანყების ჩაშლა, შეთქმულთა დასჯისა და ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ემიგრაციაში გარდაცვალების ისტორია.
როგორია როსტომ ჩხეიძის თვალით დანახული ქაქუცა ჩოლოყაშვილი?
წიგნის შესავალში ნანა კუცია წერს: „საბედისწერო ჟამიანობისას სწორედ რჩეულთა სისხლი იღვრება (მნიშვნელობა არა აქვს, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი რომ უშუალოდ ბრძოლის ველზე არ იღუპება. მისი გარდაცვალების მიზეზი მამულის თავისუფლებისთვის ბრძოლაში მიღებული ჭრილობაა - პირშეუკრავი).
როგორც ყველა რომანში როსტომ ჩხეიძისა, ქაქუცას - ცენტრალური პერსონაჟის - პორტრეტის გარშემო შემოიქსოვება პანორამული ტილო - ეპოქის მონუმენტური ისტორიულ-მხატვრული განაზრება, სადაც, მეტაფორულ საჭადრაკო დაფაზე, თითოეულ „ფიგურას“ (მეფეს თუ პაის) თავისი ერთადერთი დანიშნულება და სვლა, ერთადერთი როლი თუ ნიღაბი აქვს და საბედისწერო“.
ასეთია, როსტომ ჩხეიძის თვალით დანახული ქაქუცა ჩოლოყაშვილი. მისი ბედი უკვე გადაწყვეტილია, ცხოვრება სამშობლოს დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლაში უნდა გალიოს.
ქაქუცა ჩოლოყაშვილი თავის თანამებრძოლებთან ერთად დაუღალავად ებრძოდა ბოლშევიკურ რეჟიმს. 3-წლიანი დაუმორჩილებლობის შემდეგ, 1924 წელს დაინიშნა საყოველთაო აჯანყება, რომელიც ყველგან ერთდროულად, 29 აგვისტოს უნდა დაწყებულიყო. საბედისწერო აღმოჩნდა ის ფაქტი, რომ ჭიათურაში აჯანყებამ 24 საათით ადრე, 28 აგვისტოს იფეთქა. ქაქუცა ჩოლოყაშვილმა მაინც სცადა აჯანყების ბედის შეტრიალება. მან აიღო მანგლისი, დუშეთი, გაიმარჯვა სვიმონიანთხევსა და ხევგრძელაზე გამართულ სასტიკ ბრძოლებში, თუმცა შეიტყო დამოუკიდებლობის კომიტეტის მიერ გამოცხადებული პროკლამაციის შესახებ, რომლის თანახმადაც აჯანყება დამარცხდა. ამასთან, აჯანყებულებს უკვე აღარ შეეძლოთ თბილისის აღება, რადგან ბოლშევიკები კარგად იყვნენ შეტევისთვის მომზადებულები. საბოლოოდ, ქაქუცა ჩოლოყაშვილს ქვეყნის დატოვება მოუწია.
1924 წელს საქართველოს ეროვნული გმირი, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი ოსმალეთის გავლით საფრანგეთში ჩადის, თუმცა იცის, რომ ჩეკისტები მის ახლობლებს სასტიკად სდევნიან და ავიწროებენ, რაც მის ცხოვრებას მძიმე დაღს ასვამს. განუწყვეტელი დარდი, ოჯახის მონატრება და ძველი ჭრილობები მალევე აისახება მის ჯანმრთელობაზე. 1930 წლის 27 ივნისს სანატორიუმში ხდება ცუდად. სიკვდილის წინ კრემაცია ითხოვა, იქნებ ასე მაინც მოვხვდე საქართველოშიო, თუმცა თხოვნა ვერ შეუსრულეს. 2005 წელს საქართველოს ეროვნული გმირის ბოლო ნატვრა ასრულდა. მისი ნეშტი საფრანგეთიდან გადმოასვენეს და მთაწმინდის პანთეონში დაკრძალეს.
„პერსონაჟის ყოფის ტრაგიკულობას ამკვეთრებს ტექსტის ექსპოზიციაში წარმოდგენილი ლოკალიც (ფრანგული სანატორიუმი ფილტვებით დაავადებულთათვის) და იძულებითი ემიგრანტის მწარე ფიქრიც: „ლამაზი მხარეა, მაგრამ ჩვენს მთებთან სილამაზით არაფერი შედარება არ არის...“, - წერს „შავი ჩოხის“ წინასიტყვაობის ავტორი, ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ცხოვრების ტრაგიკულ დასასრულთან დაკავშირებით.
წელს 1924 წლის აჯანყების 100 წლისთავია, რომელსაც „პალიტრა L-მა“ როსტომ ჩხეიძის „შავი ჩოხის“ ახალი გამოცემა მიუძღვნა. წიგნი მაღაზიების თაროებზე 9 სექტემბრიდან გამოჩნდება.