"ერთადერთი დღე იყო 9 აპრილი, როცა ერთსულოვნება სუფევდა ხალხში, მას მერე ყველაფერი ცირკია"
ის იმ თაობის წარმომადგენელია, რომელსაც ხან "ჯინსების თაობას" უწოდებენ, ხანაც დაკარგულ თაობას. 1970-80 წლების თბილისის "ოქროს ახალგაზრდობის" წარმომადგენელია, ცნობილი ელიტური ოჯახის შვილი. ლევან ბერძენიშვილმა ის როგორც პოეტი, "ახალ აპოლინერად" მონათლა, ხელოვნებათმცოდნეებმა კი ახალი მოდერნისტი, ნეოიმპრესიონისტი უწოდეს. ის არ ცდილობს გაემიჯნოს "მირზაშვილების დიდი ოჯახის ტრადიციებს". პირიქით ამბობს, რომ მამასთან, თენგიზ მირზაშვილის შემოქმედებასთან ერთი რამ ნამდვილად აკავშირებს და ესაა დამოკიდებულება მხატვრობის მიმართ, "რომ არ დაიკარგოს ნაღდი, პირველს რასაც შეიგრძნობ, ის გადმოიტანო ტილოზე". ამბობს, რომ რაც თავი ახსოვს, იმ დღიდან ხატავს. ჩვენი სტუმარია მხატვარი გია მირზაშვილი.
- სამი წლიდან ვხატავდი, ბევრს ვმუშაობდი და ისე შევტოპე, საკუთარ თავს სხვა არჩევანი აღარ დავუტოვე. წლები გამოცდილებას გძენს, სწავლობ და გარკვეულ პერიოდში ძნელია, არ მოექცე სხვისი გავლენის ქვეშ. მერე, მთავარია, მზა რეცეპტებზე განაცხადო უარი და შენი, სხვებისგან განსხვავებული სათქმელი თქვა.
- თქვენი მამა, თენგიზ მირზაშვილი, მე-20 საუკუნის ერთ-ერთი აღიარებული მხატვარია.
- ბავშვობიდანვე მაჩვევდა რაღაცებს. ერთხელ ახალქალაქში ვიყავით, დაახლოებით 4 წლის ვიქნებოდი. ფავნისის წმინდა გიორგის ტაძრის რესტავრაცია მიმდინარეობდა, კრამიტს ცვლიდნენ. იქვე მიყუდებული იყო ძალიან მაღალი ხის კიბე, რომელიც შუაში ჩაზნექილი იყო. ჩემმა დეიდაშვილმა ვაჟკაცურად აირბინა კიბე. უცებ ჩუბჩიკა მეძახის, ადი, დედალი ხომ არა ხარო? არა-მეთქი, და მიუხედავად დიდი შიშისა, ავედი. აი, ასეთ რამეებს მაჩვევდა, რომელიც ცხოვრებაში მერე ძალიან გამომადგა. დროდადრო მეუბნებოდა, დედას თუ შეგაგინებს ვინმე, არც აციო, არც აცხელო, პირდაპირ გაუქანეო... შემოქმედებით ცხოვრებაში უთანხმოება არც გვქონია. ჩვენი გემოვნება სულ ემთხვეოდა. ყოველთვის მოდიოდა ჩემს გამოფენაზე. ჩემი ძლიერი ზურგი იყო. თავიდანვე ვიცოდი მისი ფასი, ახლა, მით უმეტეს. ერთხელ სახელოსნოში ვზივარ, დაახლოებით 4-5 წლის წინანდელ ამბავს გიყვებით. იმ დღეს გვიანობამდე ვმუშაობდი და რამდენჯერმე ვიგრძენი მხარზე ხელის დადება. მივხვდი, ის იყო... საოცარი ის არის ამ ამბავში, რომ სიცოცხლეშიც ზუსტად ასე იცოდა, მხარზე ხელის დადება. რამდენიმე წამი გავიტრუნე, მინდოდა მსგავსი რამ კიდევ განმეცდა და დაახლოებით სამჯერ გაიმეორა იგივე...
- რაიმე მისტიკური მოვლენა ხომ არ ყოფილა თქვენს ცხოვრებაში?
- 20 წლის წინ წმინდა გიორგის გამოცხადება მქონდა. ცუდი რაღაც შემემთხვა. არაყმა მომწამლა და 24 საათი უგონოდ ვიწექი. მაშინ ჩემები გერმანიაში იყვნენ, ჩემს დას უკეთებდნენ ოპერაციას. მარტო რომ ვიყავი, გავიგიჟე თავი და... სასწაულად გადავრჩი. ხროტინი რომ დამეწყო, წმინდა გიორგი გამომეცხადა, ჯერ ადრეა შენი აქ წამოსვლა. სადაც ხარ, იქ უნდა იყო. კიდევ ბევრი რამე გაქვს გასაკეთებელიო. მართლა უცნაური იყო, არაბუნებრივი, უცნაური ფერებით, რომელსაც ვერ დახატავ. მას მერე კიდევ მქონდა ხილვა, უკვე ფხიზელს, და ამის შემდეგ ვირწმუნე ღმერთი.
- რომანტიკოსი ხართ?
- რეალისტი ვარ, მეოცნებე არასოდეს ვყოფილვარ. მე მიწას ძალიან მყარად ვგრძნობ ფეხქვეშ. არ დავფრინავ. რომანტიზმსაც ვგრძნობ გარკვეულწილად, როგორ არა, მაშინ ვერ დავხატავდი.
- რა გაწუხებთ დღეს ყველაზე მეტად?
- ადამიანებს აღარ შეუძლიათ ურთიერთობები. ამას ემატება ისიც, რომ წიგნის ყადრი და ფასი არ იციან. არადა, წიგნში წაკითხულს სულ სხვა გემო აქვს. ამას გამიგებს ის, ვინც იცის, წიგნი რა არის. ვერ ვიტან ამ სოციალურ ქსელებს. არა მაქვს მობილური და ვსარგებლობ ქალაქის ტელეფონით. სხვაგან არ შემიძლია ცხოვრება. ადრე შემომთავაზეს ჰოლანდიაში დარჩენა, მაგრამ უარი ვთქვი. აქ სამოთხეში ვარ. ყველაზე ბედნიერი მაშინ ვარ, როცა ვმუშაობ, იმიტომ, რომ ჩემს სამყაროში ვარ.
- თქვენ და თქვენი მეგობრები, გეგა კობახიძე, ირაკლი კოსტავა, ირაკლი ჩარკვიანი და სხვები 1970-80-იანი წლების თბილისის "ოქროს ახალგაზრდობის" წარმომადგენელი ხართ.
- ჩვენ უსამართლობის განცდა, თავისუფლებისაკენ ლტოლვა გვაერთიანებდა. ჩვენ კარგი მეგობრები ვიყავით.
- "თვითმფრინავის საქმეზე" შეგეკითხებით! თუ იცოდით გეგა კობახიძისა და სხვების ამ განზრახვის შესახებ?
- არ ვიცოდი, რაც დღემდე მიკვირს - გეგა კობახიძეს საიდუმლოს შენახვა არ შეეძლო. ბოლო დროს მეგობრებს ჩამოგვშორდა, სხვებთან უფრო ხშირად იყო. როცა კა-გე-ბეში მე და ირაკლი ჩარკვიანი დაგვიბარეს, გვკითხეს, ვიცოდით თუ არა გეგას ამ გადაწყვეტილების შესახებ... რამდენიმე ადამიანი გვკითხავდა, ერთი განსაკუთრებით დამამახსოვრდა, გვარად პავლიონოკი, სოჭიდან. საოცრად გამჭოლი მზერა ჰქონდა, სადღაც, სიღრმეში იყურებოდა, თვალს არ გაცილებდა, ნაბეჭდს არც უყურებდა. მერე, როცა ტექსტი მაჩვენა, ერთი შეცდომაც არ იყო. დაწვრილებით გვეკითხებოდა, როგორი იყო გეგა კობახიძე, იყო თუ არა ნარკომანი და ა.შ.
გეგას დასავლური ცხოვრების სტილი ძალზე მოსწონდა, მე კი ნაკლებად მიზიდავდა, მიუხედავად იმისა, რომ აქაც ბევრი რამ არ მომწონდა. ვუსმენდით აკრძალულ მუსიკას, გვინდოდა ისეთივე მოდური ჯინსები გვცმოდა, როგორიც საზღვარს მიღმა ჩვენს თანატოლებს, მაგრამ ქვეყნის დატოვებაზე არასოდეს გვისაუბრია. როგორც ჩანს, ეს აზრი მის გონებაში თანდათან მწიფდებოდა. მეგობრებს არაფერი გვითხრა და ამით გაგვიფრთხილდა კიდეც. როცა ვინმე საიდუმლოს გაგიმხელს, ამ საქმის თანამონაწილე ხდები. ალბათ, იმასაც ხვდებოდა, რომ მის ნაბიჯს მაინცდამაინც არ მოვიწონებდი.
- ირაკლი ჩარკვიანი პარტიული ნომენკლატურის წარმომადგენელთა ოჯახიდან იყო, თუმცა მისი ცხოვრების სტილი ე.წ. საწინააღმდეგო იყო, რაც ხშირად ხდებოდა მითქმა-მოთქმის საგანი.
- ირაკლი ჩარკვიანი ჩემი უახლოესი მეგობარი იყო. 2000 წელს უთანხმოების გამო დავშორდით. თუმცა ეს, ალბათ, კანონზომიერიც იყო, რადგან მან თავის საქმეში მეტ წარმატებას მიაღწია, მე კი - ჩემში. პირისპირ საუბრისას ირაკლი სულ სხვა ადამიანი იყო - ღრმა, ჩაფიქრებული, საკმარისი იყო მესამე გამოჩენილიყო, განსაკუთრებით ქალი, მყისვე იცვლებოდა - პუბლიკაზე იწყებდა მუშაობას, უყვარდა ყურადღების ცენტრში ყოფნა, მართლაც ყველასგან განსხვავებული იყო. მას ბევრ რამეს აბრალებდნენ, ზოგჯერ საკმაოდ უსიამოვნოსაც, აღიზიანებდათ მისი საყურე და ამის გამო კონფლიქტიც ჰქონია. ესეც პოზა იყო, ცდილობდა ეპატაჟური ყოფილიყო, ზუსტად იცოდა, როგორ ეთამაშა მაყურებელზე. პრაგმატულიც იყო, ალბათ, გენეტიკურად მოსდგამდა თავისი პოლიტიკოსი წინაპრებისგან.
სამწუხაროდ, უმრავლესობა წავიდა, ცოტანი დავრჩით და ვცდილობთ ვთქვათ: ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ! როცა ირაკლი ჩარკვიანის პანაშვიდზე მივედი, იქ იყო ფოტო, რომელზეც გამოსახულია ირაკლი, გეგა კობახიძე და მე და ჩემდა უნებურად მეგობრებს ვუთხარი: "ბოდიში, რომ ცოცხალი ვარ"...
- თქვენი აზრით, უნდა გამოხატავდეს ხელოვანი თავის პოზიციას?
- საბჭოთა ეპოქაში გვქონდა პოზიცია და ახლა რატომ უნდა გავდგეთ განზე? ხელოვანმა სიმართლე უნდა თქვას, ხმა ამოიღოს ქვეყანაში დასადგურებულ უსამართლობაზე. ან კი ვინ გაავლო ზღვარი საკუთარსა და საქვეყნო საქმეს შორის? ბრეჟნევის დროს რომ მეთქვა, ზვიად გამსახურდია ჩემი პრეზიდენტი უნდა იყოს-მეთქი, საგიჟეთში წამიყვანდნენ. ხომ მოხდა მაინც ეს? დარწმუნებული ვარ, ამ ქვეყანას ეშველება. ღმერთი არ მოგვატოვებს, კიდევ გადმოგვხედავს. სხვა თუ არაფერი, იმდენი სიწმინდე გვაქვს საქართველოში და იმხელა ძალა აქვთ, იმ ბოროტებას აუცილებლად შეებრძოლება, რაც ახლა ჩვენს თავს ხდება. პოლიტიკოსი არა ვარ, მაგრამ ჩემი აზრია ასეთი: ეს ყველაფერი ილუზიაა, ცირკი. მე მხოლოდ ღმერთის მწამს და იმის მჯერა.
ერთადერთი დღე იყო 9 აპრილი, როცა ერთსულოვნება სუფევდა ხალხში. მაშინ მეც შემთხვევით გადავრჩი. დედას გეფიცებით, მაშინ ერთ მუშტად შეკრული ვიყავით. მანამდე "დედაენის დღეს" იყო ასეთი მუხტი. მას მერე ყველაფერი, რაც ხდება ცირკია, ხოხმა. რა თქმა უნდა, ხელოვანმა ხმა უნდა ამოიღო ქვეყანაში დასადგურებული უსამართლობის წინააღმდეგ, მაგრამ დღეს ყველაფერი მოჩვენებითია, პოლიტიკა, მით უმეტეს, საბოლოოდ ყველა მაინც საკუთარ კეთილდღეობაზე ზრუნავს.
საქართველოს ბედს როგორ არ განვიცდი. მინდა ჩვენ დამოუკიდებლები ვიყოთ, რასაც ჰქვია მართლა დამოუკიდებლები, მაგრამ შეგვწევს კი ამის უნარი?!
- ერთ ინტერვიუში ამბობთ, ურბანისტი ვარო, მამას კი უფრო ბუნება იტაცებდა.
- დიახ, ჩვენც ხშირად გვეუბნებოდა, თქვენ რომ არ მყავდეთ, სოფელში ვიცხოვრებდიო. მე პირიქით ვარ, ეს ასფალტი, ეს ტროტუარი მირჩევნია, ბენზინის გამონაბოლქვი. მე აქ გავიზარდე და ჩემთვის უფრო ორგანულია ეს ყველაფერი. ხატვაც რომ დავიწყე, თავიდან სულ ქალაქს ვხატავდი. პორტრეტების სერიაც მაქვს, ანუ სულ ვცდილობ ვცვალო თემები. სინთეზურ რაღაცებსაც ვაკეთებ - ლითონი, ხე, ზოგჯერ აკვარელსაც ვხმარობ. მაინტერესებს ქაღალდის ფაქტურები, ლექსიკონში ქექვა, თითქოს ისევ ბავშვობას ვუბრუნდები. ერთი ნამუშევარი მაქვს, ხეზე გადავიტანე, არარეალისტური პორტრეტია. რკინაც არის გამოყენებული, მაკრატლის ნაწილიც და მერე ზეთით არის შეღებილი. სულ რაღაცას ვეძებ და ეს რაღაც არ მაჩერებს. ნატურმორტებისა და პეიზაჟების მთელი სერიები მაქვს. ნატურმორტზე ერთი ლექსი გამახსენდა,
"ბაასი უჩუმარი, მალ-მალ ჩამესმის ძილში, / მწარე ღიმილი ძმების, მედგრად დარჩენილთ ჩრდილში, / დაურიდებლად მიხმობს მარად მწუხარე ლხინში, / არღანო მომტირალევ, არ წამიხდინო ნირი, / მარად იჟღეროს ჰანგმა, ხალასი პურმარილით / აივნის რიკულებში, ჰქროდეს ნიავი გრილი, / შესანდობარი გვეთქვას, ბიჭების გარდაცვლილის. / სიზმარეული ვნების, ავკარგიანი გზებით, / ჩემი ლოთობა შლეგი, მე მითრევია მხრებით..."
- ისეთი შეგრძნება დამრჩა, თქვენი წარსულის ნაგლეჯივით იყო ეს ლექსი...
- ალბათ, კი…
- როგორ ფიქრობთ, ადამიანის ყველაზე დიდი ღირებულება რა არის?
- საერთოდ, ადამიანი ამტანი, გამტანი და მაგარი უნდა იყოს. ეს ცოტა რთულია, იმიტომ, რომ ჩვენი ფსიქიკა ბევრ რამეს ვერ უძლებს. ვფიქრობ, ძლიერი მაშინ ხარ, როცა არავის დაასმენ. არ ჯობს, მოკვდე და სხვა არ დააბეზღო? ეგ არის და ეგ. კიდევ ბევრი უნდა იშრომო ადამიანმა, უსაქმური ხალხი არ მიყვარს.
- თქვენ რამდენად კმაყოფილი ხართ იმით, რასაც აკეთებთ?
- მე კმაყოფილი ვარ იმით, რომ ბევრს ვშრომობ. პროცესი მიყვარს ახლის კეთებისა, თან ასაკთან ერთად გამოცდილებაც მოდის და ბევრ მოვლენას სხვა თვალით აღიქვამ, ძალიან ბევრს ფიქრობ.
- ყველაზე მძაფრი ცხოვრებისეული მოვლენა-შეგრძნება გაიხსენეთ.
- შვილი რომ დავინახე პირველად.
- რა არის თქვენთვის სიყვარული?
- სიყვარული? ერთი შეკითხვის უფლება მეც ხომ მაქვს?
- რა თქმა უნდა.
- მოდი, მე გკითხავთ: რა არის თქვენთვის სიყვარული?
- ჩემთვის სიყვარულია ადამიანებზე ზრუნვა. მე მაშინ ვარ ყველაზე ბედნიერი.
- აქ რომ დავასრულოთ ჩემი შეკითხვით და თქვენი პასუხით?
- დავასრულოთ.
რუსუდან შაიშმელაშვილი