"შემოდგომა გასტრონომიულად არის ლანგარზე მორთმეული ბედნიერება. ჩვენ გასტრონომიული პატრიოტიზმის ქვეყანა ვართ, ასეთი ტერმინი არსებობს, და ამაში ხელს გვიწყობს ჩვენი უძველესი ცივილიზაცია, ისტორია, კულტურა, არამატერიალური ფასეულობები. ერთ-ერთი ამის გამოხატულებაა რთველი. რთველს აღმოსავლეთში ეძახიან, დასავლეთში კი - ნადს, ორივეგან სახალხო დღესასწაულია", - ამბობს გასტრონომიული კულტურის მკვლევარი დალილა ცატავა. - ჭირნახული - საოცარი ტერმინი გვაქვს. იმდენი შრომა სჭირდება ვაზს, მევენახეები იტყვიან ხოლმე, 40-ჯერ მაინც უნდა მიხვიდე თითოეულ ძირ ვაზთანო. მიწას უყვარს, როდესაც ოფლს აწვეთებ, და ათმაგად გიბრუნებს შენს შრომას... ნათქვამია, სადაც ვაზი ხარობს, მის ირგვლივ მადლი ტრიალებსო. მეგრელები ვენახს "ბორგოლას" ანუ ფეხებმოგრეხილს ეძახდნენ, იმიტომ, რომ თვალი არ ეცეს,B ბევრი კარგი მომცეს ამ ფეხებმოგრეხილმაო. ყურძნის კრეფა ყოველთვის ხალისით, სიმღერით მიმდინარეობდა, საღამოს სუფრა იშლებოდა ცეკვა-თამაშით. აღმოსავლეთში თათარას აკეთებდნენ, დასავლეთში - ფელამუშს. ვაზი ჩვენი საკულტო მცენარეა. ჩვენმა წინაპარმა ძალიან კარგად იცოდა მისი ყველა ფუნქციის გამოყენება როგორც საკულტო, სამედიცინო მიმართულებით, ასევე გასტრონომიაში. წარმოიდგინეთ, წალმით დაწყებული, ყველაფერს იყენებდნენ, ვაზის ფოთოლს ამწნილებდნენ, აკეთებდნენ საწებელს, ისრიმს, წიპწებსაც იყენებდნენ, ღვინოსთან ერთად ღვინის ძმარსაც აყენებდნენ. არ არსებობს ჩვენი მატერიალური კულტურის ძეგლები, ტაძრები თუ სხვა მნიშვნელოვანი ნაგებობები, სადაც ვაზი არ იყოს გამოსახული. Mჩვენს პოლიფონიაში უამრავი სიმღერაა მიძღვნილი ღვინის თუ ვაზისადმი. ღვინო საქართველოსთვის ყოველთვის იყო ღვთიური, საკრალური სითხე - ზიარება, ზეთის ცხება, დალოცვა, ღვინის საშუალებით ხდებოდა. ვაზი ქართული კულტურის განუყოფელი ნაწილი და სიმბოლიკაა - საქართველოც წმინდა ნინოს ვაზის ჯვრით გაქრისტიანდა. თურმე, როდესაც ომი დამთავრებოდა და გახიზნული სოფელი შინ დაბრუნდებოდა, ჩვენი წინაპრები ერთმანეთს რომ მოიკითხავდნენ, ვინ გადარჩაო, ვაზი დაგვეღუპაო, ცოცხალივით მოიხსენიებდნენ. თემურლენგის, ყველაზე დიდი ამაოხრებლის მეისტორიე წერს, უზენაესმა“გვიბრძანა, საქართველოში პირველ რიგში აკაფეთ ვაზი, რამეთუ ქართველს ამ მცენარის გარეშე სიცოცხლე არ შეუძლიაო. ასეთი დამოკიდებულება რომ ჰქონდა ქართველს ვაზისადმი, ეს ჩვენმა მტერმაც კარგად უწყოდა. რაც შეეხება სამედიცინო დანიშნულებას, სისხლნაკლულ ბავშვებს წყალგარეულ ღვინოს ასმევდნენ. ალკოჰოლი ხორცს არბილებს, ამიტომ კულინარიაში მოიხმარენ. პირველი საგაზაფხულო კერძი, ჩაქაფული, ქვევრის ღვინისგან მზადდება. ღვინის ძმარიც მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში. გურული იტყვის, ყველა კერძში ძმარი უნდა იძახდესო. - გარდა ძმრისა, თვითონ ღვინოც არაერთ ქართულ კერძში გამოიყენება. - დიახ. გავიხსენოთ თუნდაც ღვინის შეჭამანდები, საწებლები, საოცარი კერძი გვაქვს, იმერელი ქალების გამოგონილი: მივიდა, მაყვალი დაკრიფა, გააკეთა საწებელი, მაგრამ ძალიან ტკბილი რომ იყო, ისრიმის, ანუ ნახევრად მწიფე ყურძნის წვენი დაუმატა. ნედლი ქინძის კაკალი, ცოტაოდენი მარილი და ჩააცუნცულა შიგნით ვარია. ვარია ისრიმ-მაყვალში ქართული გასტრონომიის შედევრი კერძია. ყურძნისა და ყურძნის წიპწის ზეთის სასარგებლო თვისებები ოდითგანვე ცნობილია და დღეს საქართველოში სარესტორნო ბიზნესმაც დაიწყო მისი გამოყენება. თანამედროვე გასტრონომიაში ამზადებენ ღვინის ნაყინსაც, ღვინის კოქტეილებს, დღეს ყველსაც დებენ საფერავში. ამ მცენარემ საქართველო მხოლოდ გასტრონომიულად კი არ წარმოაჩინა, არამედ უძველესი ცივილიზაციის ქვეყნადაც. ასეთი უდიდესი წვლილი მიუძღვის ღვინოსა და ვაზს ჩვენი კულტურის მსოფლიოსთვის გაცნობაში.
