დათა თუთაშხიას ფენომენი - რა უნდა იცოდეთ უკვდავ გმირზე? - კვირის პალიტრა

დათა თუ­თაშ­ხია ჭა­ბუა ამი­რე­ჯი­ბის ყვე­ლა­ზე გან­თქმუ­ლი რო­მა­ნია, რო­მე­ლიც 1973-1975 წლებ­ში შე­იქ­მნა. მოქ­მე­დე­ბა ხდე­ბა XIX სა­უ­კუ­ნის და­სას­რულ­სა და XX სა­უ­კუ­ნის დამ­დეგს სა­ქარ­თვე­ლო­ში. სი­უ­ჟე­ტი აგე­ბუ­ლია მწვა­ვე სი­ტუ­ა­ცი­ებ­ზე, ავ­ტო­რი ეხე­ბა მრა­ვალ ეთი­კურ პრობ­ლე­მას. ზო­გა­დად, ჭა­ბუა ამი­რე­ჯი­ბის პერ­სო­ნა­ჟე­ბი ქარ­თვე­ლი მკი­თხვე­ლის წარ­მო­სახ­ვა­ში ცო­ცხალ, რე­ა­ლურ ადა­მი­ა­ნებს ედა­რე­ბა. გან­სა­კუთ­რე­ბით, მისი დათა თუ­თაშ­ხია, რო­მე­ლიც თა­ვი­სი წი­ნა­აღ­მდე­გობ­რი­ვი ხა­სი­ა­თი­თა და ვაჟ­კა­ცუ­რი ბუ­ნე­ბით, ერ­თგვა­რად ეპო­ქის სიმ­ბო­ლოდ იქცა.

წიგ­ნის მთა­ვა­რი გმი­რი დათა თუ­თაშ­ხია, რო­მე­ლიც იძუ­ლე­ბუ­ლი ხდე­ბა, კა­ნონ­გა­რე­შე ცხოვ­რე­ბის გზას და­ად­გეს, აბ­რა­გი ხდე­ბა და წლე­ბის მან­ძილ­ზე ახერ­ხებს, მე­ფის ჟან­დარ­მე­რი­ას და­ე­მა­ლოს. მისი მა­მი­დაშ­ვი­ლი მუშ­ნი ზა­რან­დია კი კა­ნო­ნის სამ­სა­ხურ­ში დგო­მას გა­და­წყვეტს და ჟან­დარ­მე­რი­ის ჩი­ნოვ­ნი­კი გახ­დე­ბა. რო­მან­ში მოქ­მე­დე­ბა სწო­რედ მათი ურ­თი­ერ­თო­ბის გარ­შე­მო გან­ვი­თარ­დე­ბა.

სა­ინ­ტე­რე­სოა, რომ რო­მა­ნის ფა­ბუ­ლას სა­ფუძ­ვლად უდევს სა­მეგ­რე­ლოს სო­ფელ სა­ჩი­ნოს მკვიდრ გუძა შე­ლი­ა­სა და მის მა­მი­დაშ­ვილ შალ­ვა კვა­რა­ცხე­ლი­ას შო­რის ურ­თი­ერ­თო­ბის ერთი მო­ნაკ­ვე­თი. შე­ლი­ას 1930-40-იან წლებ­ში უთან­ხმო­ე­ბა ჰქონ­და იმ­დრო­ინ­დელ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან, რის გა­მოც გა­აბ­რა­გე­ბა მო­უ­წია. კვა­რა­ცხე­ლია კი მა­ღა­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პირი იყო და გუ­ძას აბ­რა­გო­ბა კა­რი­ე­რულ წინსვლა­ში უშ­ლი­და ხელს. გად­მო­ცე­მის თა­ნახ­მად, სწო­რედ მისი რჩე­ვით ჩა­ბარ­და გუძა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, რად­გან შალ­ვა დაჰ­პირ­და, რომ ერთ წე­ლი­წად­ში გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლებ­და, თუმ­ცა და­ნა­პი­რე­ბი არ შე­უს­რუ­ლე­ბია.

გუძა შე­ლია ჭა­ბუა ამი­რე­ჯიბს 1945 წელს, ორ­თა­ჭა­ლის ცი­ხე­ში შეხ­ვდა, როცა ჭა­ბუა და­პა­ტიმ­რე­ბუ­ლი იყო ან­ტი­საბ­ჭო­თა საქ­მი­ა­ნო­ბის­თვის. გუ­ძამ ჭა­ბუ­ას მო­უყ­ვა თა­ვი­სი ამ­ბა­ვი, რაც მწე­რალ­მა შემ­დგომ­ში თა­ვი­სი რო­მა­ნის ფა­ბუ­ლად გა­მო­ი­ყე­ნა.

გუძა შე­ლი­ას ამ­ბა­ვი ასე დას­რუ­ლე­ბუ­ლა: მან ცი­ხი­დან გაქ­ცე­ვა სცა­და, თუმ­ცა ამ მცდე­ლო­ბი­სას მოკ­ლეს.

რო­გო­რია გუძა შე­ლი­ას ის­ტო­რი­ით შთა­გო­ნე­ბუ­ლი გმი­რის დათა თუ­თაშ­ხი­ას ცხოვ­რე­ბა?

გმი­რი და­ბა­დე­ბი­დან ვერ იტანს უსა­მარ­თლო­ბა­სა და უკა­ნო­ნო­ბას, რაც მე­ფის მმარ­თვე­ლო­ბის იყო და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი. რო­მან­ში თა­ვი­დან­ვე ვი­გებთ, რომ იგი შემ­თხვე­ვი­თი მკვლე­ლო­ბის თა­ნა­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის­თვის იყო ბრალ­დე­ბუ­ლი. მას შემ­დეგ მო­უ­წია ტყე­ში გა­ხიზ­ვნა და ჟან­დარ­მე­რი­ის დევ­ნი­ლად ქცე­ვა. დათა თუ­თაშ­ხია მთე­ლი რო­მა­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში იც­ვლის ად­გილ­სამ­ყო­ფელს და სა­დაც ბო­რო­ტე­ბას ხე­დავს, ცდი­ლობს რო­გორ­მე შე­ებ­რძო­ლოს მას.

რო­მა­ნი 4 ნა­წი­ლა­დაა და­ყო­ფი­ლი:

პირ­ვე­ლი ნა­წი­ლი ძი­რი­თა­დად, მოსე ზამ­თა­რა­ძის მო­ნა­თხრობს ეთ­მო­ბა. ორი აბ­რა­გი, თუ­თაშ­ხია და ზამ­თა­რა­ძე თავს სა­ირ­მის ტყეს შე­ა­ფა­რე­ბენ და სა­ო­ცარ ამ­ბავ­ში გა­ეხ­ვე­ვი­ან. ისი­ნი აღ­მო­ა­ჩე­ნენ, რომ აქ ხალ­ხს ბე­ლა­დად და „მამა-მარ­ჩენ­ლად“ არ­ქი­ფო სე­თუ­რი ჰყავს „და­ნიშ­ნუ­ლი“. თუ­თაშ­ხია ხალ­ხის მის­გან დახ­სნას ცდი­ლობს, თუმ­ცა სა­ბო­ლო­ოდ, მასა და მის თა­ნა­მებ­რძოლს გა­ლა­ხუ­ლებს გა­მო­ა­ძე­ვე­ბენ სოფ­ლი­დან.

მე­ო­რე ნა­წილ­ში დათა თუ­თაშ­ხია, მისი წინა გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე გა­და­წყვეტს, რომ აღარ ჩა­ე­რი­ოს სო­ცი­ა­ლურ სა­კი­თხებ­ში, თუ სრუ­ლი­ად არ იქ­ნე­ბა დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი, რომ მისი ქმე­დე­ბე­ბი და­დე­ბით შე­დეგს გა­მო­ი­ღებს. მისი ახა­ლი პო­ზი­ცი­ის შე­დე­გად ხალ­ხი ივი­წყებს აბ­რა­გის მიერ წარ­სულ­ში გა­კე­თე­ბულ ყვე­ლა კარგ საქ­მეს, რაც დათა თუ­თაშ­ხი­ას კი­დევ უფრო გულ­გრილს გახ­დის.

მე­სა­მე ნა­წი­ლი უკვე გმი­რის თვით­გა­მორ­კვე­ვას ეხე­ბა. დათა თუ­თაშ­ხია ცდი­ლობს, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ნა­წი­ლი გახ­დეს, უფრო გა­ე­რი­ოს ხალ­ხში და თვი­თონ გან­სა­ზღვროს ცხოვ­რე­ბის მნიშ­ვნე­ლო­ბა და ფი­ლო­სო­ფია. ის უერ­თდე­ბა ად­ვო­კა­ტის, სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბით მო­ცუ­ლი ქა­ლის პა­ტა­რა სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ წრეს და ეს­წრე­ბა სხვა­დას­ხვა შეკ­რე­ბას, სა­დაც ფი­ლო­სო­ფი­ურ თე­მებ­ზე იმარ­თე­ბა დე­ბა­ტე­ბი. ერთ-ერთ ასეთ სა­ღა­მოს ის საფრ­თხე­შიც კი აღ­მოჩ­ნდე­ბა, თუმ­ცა მის და­კა­ვე­ბას ვერ შეძ­ლე­ბენ.

მე­ო­თხე ნა­წილ­ში დათა თუ­თაშ­ხია ხვდე­ბა, რომ ბო­რო­ტე­ბის დაძ­ლე­ვა მხო­ლოდ ძა­ლით არის შე­საძ­ლე­ბე­ლი. მას ახ­სოვს, რომ ბი­ძაშ­ვი­ლი ჟან­დარ­მე­რი­ის სა­უ­კე­თე­სო თა­ნამ­შრო­მე­ლია.

სა­ბო­ლო­ოდ, დათა თუ­თაშ­ხია გა­და­წყვეტს, მუშ­ნის სა­სი­კე­თოდ ჩაჯ­დეს ცი­ხე­ში. დას­კვნით ნა­წილ­ში გმი­რი ხვდე­ბა, რომ სა­უ­კე­თე­სო გზა, ბო­რო­ტე­ბა აა­რი­დო მსოფ­ლი­ოს, არის ის, რომ იყო კარ­გი ადა­მი­ა­ნი და სი­კე­თე აკე­თო.

რო­მა­ნი თავ­და­პირ­ვე­ლად ჟურ­ნალ „ცის­კარ­ში“ იბეჭ­დე­ბო­და, რის გა­მოც მთავ­რო­ბას რე­დაქ­ცი­ას­თან ბრძო­ლა არ და­უ­წყია. 1973 წლი­დან „დათა თუ­თაშ­ხია“ უკვე წიგ­ნად გა­მო­ი­ცა და მოგ­ვი­ა­ნე­ბით რუ­სულ ენა­ზეც ითარ­გმნა. წიგ­ნის პო­პუ­ლა­რო­ბამ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა ცოტა არ იყოს შე­ა­ში­ნა. სუკ­მა სწრა­ფად­ვე შექ­მნა პრო­პა­გან­დის­ტუ­ლი ჭორი, რომ „ეს წიგ­ნი ჭა­ბუა ამი­რე­ჯიბს არ და­უ­წე­რია“, თუმ­ცა ამან ვერც რო­მანს და ვერც მის ავ­ტორს ვე­რა­ფე­რი და­აკ­ლო. სა­ბო­ლო­ოდ, როცა გა­ირ­კვა, რომ ავ­ტო­რი, რო­მელ­საც წლე­ბი ჰქონ­და პა­ტიმ­რო­ბა­ში გა­ტა­რე­ბუ­ლი, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­თან კონფრონ­ტა­ცი­ას ერი­დე­ბო­და, მთავ­რო­ბის ხელ­შე­წყო­ბით „დათა თუ­თაშ­ხია“ კი­დევ უფრო პო­პუ­ლა­რუ­ლი გახ­და.

გიგა ლორ­თქი­ფა­ნი­ძი­სა და გიზო გა­ბეს­კი­რი­ას მრა­ვალ­სე­რი­ი­ან­მა ფილმმა „დათა თუ­თაშ­ხი­ას“ კი­დევ უფრო დიდი პო­პუ­ლა­რო­ბა მო­უ­ტა­ნა.