„ყველამ ვცადოთ და ჩვენი თავი თვითონვე „გავაკეთოთ“
როგორ მოქმედებს პოლიტიკური ნიჰილიზმი, რომელიც ამჟამად დასადგურებულია ხალხში, რა არის კოლექტიური იმედისა და კოლექტიური უიმედობის მიზეზი, ამ და სხვა საინტერესო თემებზე პოლიტფსიქოლოგ რამაზ საყვარელიძეს ვესაუბრეთ:
- იმედი ადამიანის ფიქრი და ემოციაა ერთდროულად. ლოკუსკონტროლი ადამიანების ერთ-ერთი ძალიან პოპულარული დაყოფაა როტერის სკალის მიხედვით. "ლოკუს" ლოკალიზაციას გულისხმობს, სადა აქვს ადამიანს თავისი ბედის, ცხოვრების მაკონტროლებელი ინსტანციის ლოკალიზაცია, სად მიაჩნია, რომ არის მისი ბედის გასაღები. ორი ტიპი არსებობს: ხალხი, რომელსაც მიაჩნია, რომ ეს "სად" გარეთ არის, და ხალხი, რომელსაც მიაჩნია, რომ "სად" თავის თავშია. როგორც წესი, ვისაც მიაჩნია, რომ გარეთ არის მისი ცხოვრების მიზეზები, ეს „გარეთ ძალიან ფართოა. დაწყებული იმით, თუ სახელმწიფო როგორია, როგორია მსოფლიო, ღმერთის რწმენაც გარეთ არის. ეს ყველაფერი ადამიანს პასიურს ხდის და ყველაფერში გარემოზე დამოკიდებული ხდება, გარემოს იმედი აქვს, ხოლო თავისი თავის - არა. ასეთი ადამიანები, როგორც წესი, უფრო მარცხიანები არიან, უფრო ადვილად ხდებიან ავად და ძნელად ჯანმრთელდებიან, უფრო წარუმატებლები არიან და ა.შ. ის კი, ვინც თავის თავზეა ორიენტირებული, უფრო მდგრადი და ბრძოლისუნარიანია.
ასე რომ, რისი იმედი გაქვს - შენი თავის თუ სხვისი? თუ სხვისი, აუცილებლად გაგიცრუვდება და, ადრე თუ გვიან, ფეხს წაიტეხ. თუ საკუთარი თავის იმედი გაქვს, მაშინ იდგები ორ ფეხზე და იბრძოლებ, სანამ შეგეძლება. რუსთაველმა თქვა: "თუ თავი შენი შენ გახლავს, ღარიბად არ იხსენები". ასეთი ღარიბად მოხსენიების ვარიანტია ის, რაზეც როტერის სკალა გველაპარაკება, სწორედ ისეთ ადამიანებზე, რომელთაც თავიანთი თავის იმედი აქვთ.
- პოლიტიკური ნიჰილიზმი რამდენად მოქმედებს ფსიქოლოგიაზე?
- პოლიტიკური ნიჰილიზმიც ორნაირია: ერთი ის, რომ იმედი არა გაქვს და მეორე, რომ ფეხებზე გკიდია. უცხოეთის ამა თუ იმ ქვეყანაში ბევრმა არც იცის, ვინ არის მისი პრეზიდენტი, პრემიერი. არ აინტერესებთ, იმიტომ, რომ თავიანთი საქმე აქვთ. ეს ნიჰილიზმია თუ არა, არ ვიცი, მაგრამ ჯანსაღი დამოკიდებულებაა. უფრო ზუსტად, შენს თავზე ხარ დამოკიდებული, ამიტომ სხვები ფეხებზე გკიდია. მაგრამ თუკი სხვა ფეხზე არ გკიდია, იმედგაცრუებული ხარ, ტირი, რა უბედური ვარ, რა ხალხში ვარ ჩავარდნილიო, ასეთ შემთხვევაში გიპყრობს ნიჰილიზმი, რომელიც ფსიქოლოგიურად მარცხიანი რამ არის.
ჩვენ საუკუნეების განმავლობაში ხან ერთი იმპერია გვიპყრობდა, ხან მეორე და რა გვეშველება, დავიღუპეთო, მაინც არ ყოფილა. დღეს საქართველო დამოუკიდებელია, მაგრამ არ მოგვწონს რომელიღაცა ხელისუფალი და ისტერიკას ვტეხთ, დავიღუპეთო. ეს არაა ქართული ხასიათი, ასე ქართველი ბრძოლას ვერ შეძლებდა. შეიძლება იბრძოლოს კაცმა, რომელსაც მიაჩნია, რომ დამარცხებულია?! სწორედ იმიტომ, რომ ქართველს საკუთარი თავის, მკლავის, მეფის იმედი ჰქონდა, იმარჯვებდა იქაც კი, სადაც უნდა დამარცხებულიყო.
- ოღონდ მეფე ავტორიტეტი იყო საზოგადოებისთვის...
- თვითონ საზოგადოება აყალიბებს, ვინ იყოს მისთვის ავტორიტეტი, თორემ მეფეები ყველა გადასარევები იყვნენ? ქართველ საზოგადოებაში მეფეების მიმართ პიეტიტი იყო, მათ შეიძლება არ ემორჩილებოდნენ თავადები და ა.შ., მაგრამ გადატრიალებები და დინასტიების ცვლილებები საქართველოს თითქმის არ ჰქონია, იმიტომ, რომ წესს აღიარებდნენ, მაშინ მიაჩნდათ, რომ ეს ღმერთის დაწესებულია! ახლა არც ერთი წესის აღიარება არ გვინდა. ამიტომ არის, რომ ყველაფერს ეჭვით ვუყურებთ. ისინი კი არ იმსახურებენ ეჭვს, ჩვენ ვართ ეჭვიანები. გავიხსენოთ, დეზდემონა იმსახურებდა ეჭვიანობას თუ ოტელო იყო ეჭვიანი?
- რა თქმა უნდა, ოტელო.
- შედეგად რა მოხდა, დაღუპა ოტელომ დეზდემონაც და თავისი თავიც.
ეს ხასიათი რუსეთის იმპერიაში ყოფნის დროს გამოგვიმუშავდა, როცა რუსეთმა სახელმწიფოებრიობა მოგვიშალა, მაშინ მეფის პატივისცემაც მოიშალა. ომი აღარ გჭირდებოდა და მკლავის იმედი აღარ გქონდა, გქონდა მხოლოდ იმის იმედი, რუსი მოვა და დამიცავსო - ანუ ზნეობა და თავის იმედი გაგიფუჭეს, ეჭვიან, ჭინჭყლ, ჭირვეულ მუქთახორად გაქციეს. იყო საუკუნეები, როცა ასეთი იყო ქართველი. ხომ გვახსოვს გურამიშვილის "დავითიანი"? "კახელების აღმა ხნული ქართლელებმა დაღმა ფარცხეს". ქვეყანას ანიავებდნენ. ვიღაცებზე ვიყავით ორიენტირებული - ნაწილი თურქეთზე, ნაწილი - სპარსეთზე, ნაწილი - ბიზანტიაზე და წეწავდნენ ამ ქვეყანას. პატარა ქვეყნებს, მით უმეტეს, დიდი მეზობლები თუ ჰყავს, სჭირთ ხოლმე ეგ, ადვილად ღალატობენ ქვეყანას.
იყო ასე, მაგრამ ეს უკვე მიგვანიშნებს, რომ რაღაც კონცეფცია გამოვიმუშაოთ. კერძოდ, ის, რომ ღალატი სირცხვილია, წუწუნი სირცხვილია. პატარა ბიჭს ანამუსებენ ხოლმე, გოგო ხომ არა ხარ, რომ ტირიო. დღეს კი რამდენი პოლიტიკოსი ტირის? ტირილი დღეს მოდაშია. რა გვეშველება, დავიღუპეთ, საქართველო აღარ არისო, მოთქვამენ. არავინ ანამუსებს ერთმანეთს, რომ ტირილი სამარცხვინოა. ღირსება რომ ღირსებაა, საქართველოს ნაწილი მზადაა ღირსება დათმოს, ოღონდ კარგად იცხოვროს. მხოლოდ ცხოვრების მატერიალური მხარეა ან სირცხვილი, ან საამაყო. ცხოვრების მორალური მხარე - ღირსება, თავის პატივისცემა ნელ-ნელა ქრება. თუ ეს საყრდენები ისევ არ მოიძებნა, პატარა ერი ვართ და გავქრებით. წესით, აქამდეც უნდა გავმქრალიყავით, მაგრამ ვიმეორებ, ხასიათი გვქონდა მებრძოლი და ამიტომაც ვახერხებდით საკუთარი თავის შენარჩუნებას. დღეს ბრძოლის უნარი თითქოს დავკარგეთ, ერთი გამონაკლისის გარდა - ამდენი ხარვეზის მიუხედავად, უდიდესი წნეხი იყო, რომ საქართველოში გადატრიალება მომხდარიყო და შეცვლილიყო ხელისუფლება - დასავლეთი აწვებოდა ამას. შევარდნაძემ ვერ გაუძლო წნეხს და დათმო პოზიციები, ამ ახალგაზრდებმა კი, ვინც ახლა ხელისუფლებაშია, გაუძლეს ამ წნეხს. დღეში სამ-სამი უარყოფითი შეფასება მოდიოდა ევროპიდან. გაუძლეს წნეხს იმისთვის, როგორც თვითონ ამბობენ, რომ ღირსება შეგვენარჩუნებინა. რომ დაწოლილიყვნენ და დაეთმოთ, აეღოთ გარანტიები, რომ მათ ხელს არავინ ახლებდა, ჩაელაგებინათ ჩემოდნები და წასულიყვნენ, შესანიშნავად იცხოვრებდნენ. ეს არ მოისურვეს, ღირსებისათვის მოისურვეს ბრძოლა. ასეთი რამ დასაფასებელი და იშვიათია საქართველოს ისტორიაში. ნელ-ნელა ქართული ხასიათი მაინც ავლენს თავს და იმედია, უკეთეს მდგომარეობას შექმნის ქვეყანაში.
- გახლეჩილი საზოგადოება რამ შეიძლება გაამთლიანოს?
- ნუ გამთლიანდებიან. მრავალპარტიულობა დემოკრატიის ნიშანია, მრავალპარტიულობა გახლეჩას ნიშნავს. ქვეყანა, ეროვნება, ერი, კულტურა - აი, მაგ საკითხებში გავმთლიანდეთ, დანარჩენში იდავონ და ეჭიდაონ ერთმანეთს, რა სჯობს ამას.
ისტორიაში გვყავდა მეფე, რომელმაც სპარსეთის ჯარის დახმარებით დაიკავა ტახტი, რაც სირცხვილად ითვლებოდა საქართველოში, საზოგადოდ, კავკასიაში, უცხო ქვეყნის ჯარებით ძალაუფლების მიღება. დღეს სამარცხვინოდ არ ითვლება, რომ ევროპაში მირბიან, იქიდან სანქციებით სურთ ძალაუფლების აღება... ქართველებს არ უყვართ პოლიციის გამოძახება, მიაჩნიათ, რომ კაცმა თვითონ უნდა მოაგვაროს თავისი საქმე და არა სხვისი ხელით.
- დასმენაც არ უყვართ.
- კი ბატონო, ჰოდა, აბა, ევროპელებთან რატომ დავრბივართ?
- თითქოს პოლიტიკოსები თავიანთი ცხოვრებით ცხოვრობენ, ხალხი - თავისი...
- მაგ პრობლემის ძირი სწორედ ის არის, რომ საზოგადოების ნაწილმა ნორმალურად ჩათვალა, რომ მათი ლიდერები სხვაგან გარბიან და ამით უნდათ მიაღწიონ რაღაცას. ამის გამო სირცხვილი გაუქრათ... პოლიტიკოსის ძალა კი ხალხია, ვინც მას გვერდით დაუდგება.
რატომ არის ორჯონიკიძე მიუღებელი? იმიტომ, რომ რუსეთის სამხედრო ძალით შემოვიდა და შეცვალა ხელისუფლება საქართველოში. მაშინ რა განსხვავებაა ორჯონიკიძესა და იმ პოლიტიკოსებს შორის, რომლებიც ამჟამად ევროპული ძალებით ცდილობენ ქართველ ხალხს მოახვიონ ის, რაც თვითონ სურთ..
- ბოლო ხანებში ისეთი განცდა მაქვს, რომ პოლიტიკოსები საზოგადოებას დიდ პასუხისმგებლობას აკისრებენ... ყველა თავის თამაშს თამაშობს, ქვეყანა და საზოგადოება კი ცალკეა.
- პოლიტიკოსებმა გარყვნეს საზოგადოება, მაგრამ მარტო პოლიტიკოსებმა კი არა, ჩვენც გავრყვენით, არ შევუძახეთ, რომ ისე მოქცევა არ შეიძლება, როგორც სურთ, რომ მოიქცნენ მათი ლიდერები.
- ისევ ლიდერებთან მივდივართ. არც ერთი ლიდერის სახელი არ მინდა ვიცოდე. მინდა მშვიდად ვიცხოვრო ჩემს ქვეყანაში. მინდა ხელფასიდან ხელფასამდე კაპიკებს არ ვითვლიდე. დავიჯერო ვწუწუნებ?
- იცით, რა, თქვენ სახლის შენება დაიწყეთ, ჯერ არ აგიშენებიათ...
- აგერ 90-იანი წლებიდან მოყოლებული ვერა და ვერ ავაშენე, ხან ცემენტი მხვდება ცუდი ხარისხის, ხან ბლოკის დეფიციტი მაქვს, ხანაც ქვიშა მომპარეს, რით ავაშენო?
- ეგ ყველაფერი სახლის შენებაა ანუ ქვეყნის. არ არის აშენებული ეს ქვეყანა, ამიტომაა, რომ წყალი ჩამოდის, ქარი უბერავს და როცა ჩივით, უნდა გაითვალისწინოთ, რა მდგომარეობაში ცხოვრობთ, თქვენ კი ედრებით იმ ქვეყნებს, სადაც სახლი უკვე აშენებულია... ჩვენ მოქალაქეობრივი ფუნქციაც უნდა გვქონდეს, რომ ქვეყანა გვქონდეს აწყობილი. ასეთი მოქალაქეობრივი ფუნქციითაა აწყობილი ევროპული ქვეყნები. უნდათ კარგი ცხოვრება და შრომობენ, ჩვენ კი ვალაგებთ ჩემოდანს და მივდივართ იმ ქვეყანაში, სადაც კარგი ცხოვრებაა.
- გულსატკენია, რომ მიგრაცია მაღალია, ტვინების გადინებაა.
- ქართულ ანდაზებში დიდი სიბრძნეა. არის ასეთი გამონათქვამი: გიჟი ქორწილს მიდიოდა, ჩემს სახლს ესა სჯობიაო. მიგრაციაზეა ეგ ნათქვამი. როცა ადამიანი იმ ჭკუაზეა, რომ სურს იქ იყოს, სადაც ჯობია, და არა თავის სახლში, მასზე გიჟი ითქმის.
მიგრანტები წუწუნებენ, უცხოეთში გვიწევს წასვლა, რომ ოჯახები ვარჩინოთო. მგონი, აქ რომ დარჩნენ, აქ სცადონ შექმნან ნორმალური პირობები, მათთვისაც უკეთესი იქნება და ქვეყნისთვისაც.
დღეს ხშირად ლაპარაკობენ ადამიანებზე, რომლებმაც ნულიდან შექმნეს თავიანთი თავი. ამის ტიპური მაგალითი ივანიშვილია, უქონელი კაცი მილიარდერი გახდა. ამის ასეთივე მკაფიო მაგალითია ამერიკაში მასკი. ამ ადამიანებმა საკუთარი ბედი თვითონვე შექმნეს. ჩვენც ვცადოთ, მივბაძოთ.ყველამ ვცადოთ და ჩვენი თავი თვითონვე "გავაკეთოთ", ეს უფრო მდიდარს გახდის ქვეყანასაც და თითოეულ ჩვენგანს.
იმედი ვიქონიოთ, რომ ამდენ ქარტეხილებში ქართველის ხასიათი გამოიწრთობა. ისედაც აღმოჩნდა, რომ ქართველებს გვაქვს უნარი, გადამწყვეტ მომენტში სწორი ნაბიჯები გადავდგათ და, ალბათ, გადავდგამთ, ოღონდ სასურველია ყველა ჩვენი ხარვეზი გაცნობიერებული გვქონდეს და გავითვალისწინოთ.