„რა ვქნა, არავის მოსწონს ჩემი პოზიცია...“ - კვირის პალიტრა

"2024 წელი გამოწვევებით იყო სავსე ადამიანების უფლებების თვალსაზრისით", - ამგვარად აფასებს საქართველოს სახალხო დამცველი ლევან იოსელიანი გასულ წელს. მისი თქმით, რიგ საკითხებში იყო პროგრესიც, მაგრამ ბოლოდროინდელი­ მოვლენების შედეგად დაირღვა ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები და გადაფარა ყველა ის სიკეთე, რაც ხელისუფლებამ რეკომენდაციების შედეგად გაითვალისწინა.­ გასული წლის გამოწვევებსა და 2025 წლის პერსპექტივებზე სახალხო დამცველი ვრცლად გვესაუბრება.

„დიახ, არაპროპორციული ძალა ნამდვილად გამოიყენეს“

- ფიქრობთ, რომ მომიტინგეებზე არაპროპორციული ძალა გამოიყენეს?

- დიახ, ნამდვილად არაპროპორცი­ული ძალა გამოიყენეს, განსაკუთრებით დაკავების შემდეგ. იზოლატორებში მყოფ პირთა უმრავლესობა ამბობდა, რომ დაკავების შემდეგ სცემეს. რა თქმა უნდა, პოლიციას აქვს ლეგიტიმური უფლება დააკავოს ნებისმიერი მოქალაქე, თუკი კანონს დაარღვევს. აქციაზე ნამდვილად იყვნენ გარკ­ვეული ჯგუფები, რომლებიც კანონს არღვევდნენ - პოლიციას პიროტექნიკის საშუალებით ცეცხლს უხსნიდნენ, პარლამენტში ცეცხლი გააჩინეს და მათი დაკავება ნამდვილად ლეგიტიმური იყო, მაგრამ ყოვლად დაუშვებელი იყო მათი ცემა და ზემოქმედების სხვა საშუალებები. ბევრი მოქალაქე მიუთითებდა, რომ დააკავეს მაშინ, როდესაც აღარ მონაწილეობდნენ საპროტესტო აქციაში. იყო შემთხვევები, როდესაც ხალხი იმ ქუჩებზეც დააკავეს, სადაც აქცია არ იყო.

- იანვარში ევროსაბჭოს წამების შემსწავლელი კომისია აპირებს ჩამოსვლას. შეგიძლიათ დაადასტუროთ, რომ მომიტინგეების ნაწილი არა მხოლოდ ნაცემი, არამედ ნაწამებიცაა?

- ვერ ვიტყვი, რომ სისტემურ წამებასთან გვაქვს საქმე, თუმცა სისხლის სამართლის კოდექსში გვაქვს 144 პრიმა მუხლი, რომლის სტანდარტსაც ცალკეულმა შემთხვევებმა შეიძლება მიაღწიოს. თუმცა ჩვენ მტკიცებით ფორმაში ვერ ვისაუბრებთ­, ეს ყველაფერი გამოძიების საკითხია. ჩვენს ხელთ არსებული ყველა ინფორმაცია უკვე გადაგზავნილია სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურში, დანარჩენი ახლა მათზეა.

- მიუხედავად იმისა, რომ პოლიციისა და სპეცრაზმის მიერ მოქალაქეთა დაუნდობლად ცემის ფაქტები პირდაპირ ეთერში გვაქვს ნანახი, არც ერთი სამართალდამცავი არ დასჯილა უფლებამოსილების გადამეტებისთვის. ყოველივე ამის ფონზე რამდენად უნდა გვქონდეს იმის იმედი, რომ საგამოძიებო სამსახური თქვენ მიერ გადაგზავნილ მასალებზე დაყრდნობით ობიექტურ გამოძიებას ჩაატარებს?

- ობიექტურად უნდა ვთქვათ, რომ აქციებზე დაკავებულებზე ძალადობის ფაქტებზე დღემდე მართლაც არავინ დასჯილა. ვფიქრობ, ასე გაგრძელება შეუძლებელია. დამნაშავე პოლიციელებმა პასუხი უნდა აგონ კანონის წინაშე და ეს უნდა იყოს პრევენცია იმისთვის, რომ ასეთი რამ აღარ მოხდეს.

- პოლიციელების მიერ უფლებამოსილების გადაჭარბების ფაქტებს თავად პრემიერი­ კობახიძეც ვერ უარყოფს და გვარწმუნებს, რომ მსგავს საქმეებზე გამოძიება მიმდინარეობს, მაგრამ ჯერ კიდევ მარტის აქციების დროს ჩადენილი დანაშაულები არ არის გამოძიებული. რა ბერკეტები და მექანიზმები არსებობს იმისთვის, რომ შესაბამისმა უწყებებმა მოვალეობა დროულად და ეფექტურად შეასრულონ?

- გაზაფხულის აქციების დროს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისგან მივიღეთ დაშვება იმ საქმეებზე, რომლებიც პოლიტიკოსებისა და ჟურნალისტების ცემის ფაქტებს შეეხებოდა. ჩვენ არა გვაქვს საგამოძიებო მასალებზე წვდომა, მაგრამ უწყებას შეუძლია მოგვცეს დაშვება, საგამონაკლისო წესით. ამ საქმეების შესწავლას დღემდე ვაგრძელებთ, რამდენიმე ათეული ტომია. მალე საზოგადოებას გავაცნობთ ანგარიშს, სადაც შეფასებული იქნება გამოძიების ეფექტურობა მარტისა და აპრილის მოვლენების დროს. რაც შეეხება მიმდინარე მოვლენებს, წვდომა არა გვაქვს, თუ მოგვცემენ დაშვებას, ამასაც შევისწავლით და ავსახავთ ანგარიშებში.

"ალეკო ელისაშვილთან დაკავშირებით რა განვიცადე, ეს სხვა საკითხია..."

- ალეკო ელისაშვილი უკვე მეორედ გახდა პოლიციელების ძალადობის ობიექტი.

- ადამიანურად რა განვიცადე, ეს სხვა საკითხია, მაგრამ ჩემი პოზიცია არ მაძლევს საშუალებას მეგობრების უფლებების დარღვევაზე მეტი ვილაპარაკო, ვიდრე რიგითი მოქალაქეების. უპირატესობას ვერავის მიანიჭებ, ყველას უფლება თანაბრად მნიშვნელოვანია და ამას არასოდეს გავაკეთებ. რაც შეეხება ალეკოს, სხვებთან ერთად მის საქმესაც ვსწავლობ. გირაო რომ შეეფარდა, ამას მხოლოდ მივესალმები, მიხარია, რომ ციხეში არ არის, თუმცა გამოძიება ვალდებულია ძალიან მაღალი სტანდარტით დაამტკიცოს და არგუმენტებით გაამყაროს მისთვის წარდგენილი ბრალი. სხვა შემთხვევაში კითხვის ნიშნები ნამდვილად დარჩება.

"რაც დრო გადის, ნიღბიანების თარეშთან დაკავშირებით, მით მეტი კითხვა ჩნდება"

- ბოლო დროს ჟურნალისტებსა და პოლიტიკოსებს შავ ფორმებში ჩაცმული ნიღბიანი ჯგუფები უსაფრდებიან და ფიზიკურად უსწორდებიან, რასაც ხელისუფლების წარმომადგენლები ოპოზიციის პროვოკაციად აფასებენ. რატომ არ აკავებს პოლიცია მათ?

- ურთიერთბრალდებები რომ არ იყოს, სწორედ ამიტომ არის აუცილებელი ამ საქმეების ობიექტურად გამოძიება. სწორედ გამოძიებამ უნდა გასცეს პასუხი, ისინი ოპოზიციის პროვოკატორები არიან, მმართველი პარტიის დავალებებით მოქმედებენ თუ უბრალოდ კრიმინალები არიან. სხვა შემთხვევაში მარჩიელობა გამომივა.

იმაზე, რომ არაფორმალური, ნიღბიანი პირები უპირისპირდებიან აქციის მონაწილეებს და ძალადობენ მათზე, როგორც ვიცი, მიმდინარეობს მტკიცებულებების შეგროვება. ძალიან მნიშვნელოვანია, ამ საქმის დროულად გამოძიება, იმიტომ, რომ რაც დრო გადის, მით მეტი კითხვის ნიშანი ჩნდება.

- თავდასხმის რომელიმე ფაქტმა თქვენზე განსაკუთრებული გავლენა თუ იქონია?

- კი, იყო ასეთი, მაგალითად, წაქცეულ ახალგაზრდას სახეში წიხლი რომ ჩაარტყეს. ასევე, ის ბიჭი, კომაში რომ ჩააგდეს, ჩემი შვილის ტოლია. მე ის კლინიკაშიც მოვინახულე. ძალიან მძიმე იყო მისი მდგომარეობა. მადლობა ღმერთს, დღეს უკეთ არის, თუმცა საბოლოო გამოჯანმრთელებამდე ჯერ კიდევ დიდი დროა. ასევე მძიმე იყო ჟურნალისტების, მაგალითად, როგავას ცემის ფაქტი. ვნახე მოქალაქეები, რომლებსაც სახის ძვლები ჰქონდათ ჩამტვრეული... მართლაც ძალიან მძიმეა თითოეული მათგანის ისტორია.

"მე მხოლოდ განცხადებებით კი არა, ფიზიკურადაც დამესხნენ თავს..."

- როგორია თქვენი რეაქცია, როდესაც ოპოზიციურად განწყობილი საზოგადოების ნაწილი განცხადებებით გესხმიან თავს და ხელისუფლებისადმი მიკერძოებაში გადანაშაულებენ?

- მე მხოლოდ განცხადებებითა და სიტყვიერად კი არა, ფიზიკურადაც დამესხნენ თავს იმ დღეს, როდესაც სახალხო დამცველად ამირჩიეს. ვერ ვიტყვი, რომ ეს ხალხის რეაქცია იყო. ეს იყო რამდენიმე ტელევიზიის გავრცელებული ცრუ ინფორმაციის შედეგი.

- რას გულისხმობთ?

- როდესაც ტელევიზია თავის სიუჟეტს­ ამ ფრაზით დაიწყებს „"ოცნების"“ სახალხო დამცველი არაფერს აკეთებს პატიმრების დასახმარებლადო, როცა ამგვარ ნარატივს დაატრიალებ, ბუნებრივია, მონაწილეებს პროტესტი უჩნდებათ. უბრალოდ, ეს ყველაფერი ტყუილი იყო. თუ ვინმემ რამე გააკეთა საპროტესტო აქციის დაზარალებული მონაწილეებისთვის, ეს იყო სახალხო დამცველის აპარატი. ყველა ინფორმაცია, რომელიც დღეს არასამთავრობო ორგანიზაციებს აქვთ, ჩვენ მოვიპოვეთ და მივაწოდეთ. პირველები ჩვენ ვნახულობდით დაზარალებულებს. პირველი რგოლი, ვისაც დაზარალებულები დახმარებას სთხოვდნენ,­ ჩვენ ვიყავით, პირველად ჩვენ ვუკავშირდებოდით მათ ოჯახებს. ყველა ის ხალხი ჩვენი მადლიერია, მაგრამ ვისაც ჩემი პერსონალური რეპუტაციის შელახვა სურს, მათ ეს ყველაფერი არ აინტერესებთ.

თუ მედია ხშირად შეეცდება ჩემს დისკრედიტაციას, მე ვერაფერს დავუპირისპირებ. რა ვქნა, არა მაქვს ჩემი მედია, რომ სიმართლის მტკიცება დავიწყო.

- როგორ გგონიათ, რას გერჩიან ის მედიასაშუალებები, ვისზეც ახლა საუბრობთ?

- არ მოსწონთ ჩემი ობიექტურობა.­ მე ვსაუბრობ ყველაფერზე, ინფორმაციის დამახინჯების საშუალებას არ ვაძლევ არც ოპოზიციას, არც კრიტიკულ მედიას და არც სამთავრობო მედიას. ეს, როგორც წესი, არავის არ მოსწონს, ყველას სურს მათ ნარატივში ჩავჯდე, ვილაპარაკო ის, რაც მათ აწყობთ, ხოლო რაც არ აწყობთ,­ თვალი დავხუჭო. მე ამას არ ვაკეთებ, მშვიდობიანი მომიტინგეების ცემის ფაქტებზეც ვლაპარაკობ და იმ აგრესიულ ჯგუფებზეც, რომლებიც იქით ძალადობდნენ პოლიციელებზე. არა უშავს, სამაგიეროდ, მყავს მადლიერი ხალხიც - დაზარალებულები, რომლებსაც დავეხმარე... ალბათ, შენიშნეთ, რომ საქართველოში ჩამოსული ყველა მაღალი დონის სტუმარი მოდის სახალხო დამცველთან, ყველა დასავლური ქვეყნის ელჩი მოვიდა ობიექტური ინფორმაციის მისაღებად. მათ ლევან იოსელიანის ლამაზი თვალები კი არ მოსწონთ, იციან, რომ აქ მიიღებენ კონკრეტულ მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ ობიექტურ ინფორმაციას, რომელიც არ არის კონკრეტულ პოლიტიკურ ნარატივსა და ინტერესს მორგებული.

- საავადმყოფოებში პოლიციელებიც თუ მოინახულეთ? ან რა იცით მათ შორის დაზარალებულთა რაოდენობასა და ხარისხზე?

- ნამდვილად არიან დაზარალებული პოლიციელები. რაოდენობა ჩემთვის უცნობია, კლინიკებში მე ისინი არ მომინახულებია, მე ჩემი მანდატი მავალდებულებს დავიცვა ის პირები, ვისაც სისტემა ჩაგრავს. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ პოლიციელებზე თავდასხმას გავამართლებ.

"პარლამენტის შეკრება იყო სრულიად ლეგიტიმური..."

- ოპოზიციისა და მათი ელექტორატის უკმაყოფილება გამოიწვია იმ ფაქტმა, რომ თქვენ აღიარეთ 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების შედეგები. ფიქრობთ თუ არა, რომ არჩევნების წინა პერიოდში და თავად არჩევნების დღეს დაირღვა ამომრჩეველთა უფლებები?

- სახალხო დამცველის ოფისი სახელმწიფო ინსტიტუციაა. როდესაც მე ვგზავნი წერილს და ვკითხულობ ინფორმაციას ამა თუ იმ დაკავებულის შესახებ, ეს ნიშნავს, ვაღიარებ იმ ინსტიტუციას, რომელსაც ველაპარაკები. სხვაგვარად შეუძლებელია, მაშინ უნდა დაიხუროს სახალხო დამცველის აპარატი. პარლამენტის შეკრება იყო სრულიად ლეგიტიმური, ისევე როგორც ჩემი იქ ყოფნა და ეს დაადასტურა საკონსტიტუციო სასამართლომ. რაც შეეხება არჩევნებს, მონიტორინგი მე არ ჩამიტარებია, შესაბამისად, მე არ შემიძლია ვისაუბრო არჩევნების ლეგიტიმაციაზე. ამაზე უნდა ისაუბრონ სადამკვირვებლო ორგანიზაციებმა. მათ შორის მე ყველაზე ობიექტურ ორგანიზაციას ვეყრდნობი - ეს არის ეუთო/ოდირის დასკვნა. სწორედ ამ დასკვნაზე დაყრდნობით ვსაუბრობ არჩევნების პროცესში გამოკვეთილ დარღვევებზე. თუმცა ჩვენ არ შეგვიძლია იმის თქმა, სისტემური იყო თუ არა დარღვევები. ამიტომ არ ვიცი, რაზე მედავებიან. უფრო სწორად, ვიცი, მედავებიან იმაზე, რომ არ მჯერა სისულელეების.

- მაგალითად?

- მაგალითად, ასიათასობით მოქალაქეს ჩამოართვეს პირადობის მოწმობა ან 300 000 კაცი ჩამოატარეს კარუსელით. სამი თვეა ვითხოვ, ერთი კაცი მაინც მომიყვანეთ, ვისაც პირადობის მოწმობა ჩამოართვეს-მეთქი, მაგრამ დღემდე არავინ მოსულა. თუ მტკიცებულებას მომიტან, ვერავინ მაიძულებს სიმართლე დავმალო.

- ფიქრობთ, რომ კანონები, რომლებიც პარლამენტმა დაჩქარებული წესით მიიღო, მაგალ­ითად, მშვიდობიანი შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა და სანქციების გაზრდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში, არღვევს საერთაშორისო სტანდარტებს?

- კანონში შეტანილი ცვლილებები არ უნდა ზღუდავდეს ადამიანის უფლებებს. ამ ცვლილებებს დადებითად არ ვაფასებთ.

ხათუნა ბახტურიძე