ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი 10 ათასამდე ქართულ ხელნაწერსა და 40 ათასამდე ისტორიულ დოკუმენტს ინახავს
10 ათასამდე ქართული ხელნაწერი და 40 ათასამდე ისტორიული დოკუმენტი - ეს ის მემკვიდრეობაა, რომელსაც ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი წლების განმავლობაში უვლის და ინახავს. თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ ცენტრი ათეული წლებია დიდი გამოწვევების წინაშე დგას.
ინსტიტუტის მუშაობის ძირითადი მიმართულებებია ხელნაწერთა, ისტორიულ დოკუმენტთა და საარქივო მასალების უნიკალური კოლექციების დაცვა-შენახვა და მეცნიერული შესწავლა. სულ უფრო დიდი მნიშვნელობა ენიჭება აქ არსებული ეროვნული მემკვიდრეობის პოპულარიზაციის საქმეს.
ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის შესახებ დეტალურად მისი დირექტორი, საზოგადოება ივერიისას ქტიტორთა საბჭოს წევრი ზაზა აბაშიძე გვესაუბრება.
მოგვიყევით ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის შექმნის ისტორია, მნიშვნელოვანი ეტაპები მის ისტორიაში...
XIX საუკუნის მეორე ნახევარსა და XX საუკუნის დასაწყისში ქართველმა მეცნიერებმა, საზოგადო და საეკლესიო მოღვაწეებმა საქართველოს ეკლესია-მონასტრებსა და კერძო კოლექციებში არსებული ქართული ხელნაწერებისა და ისტორიული საბუთების შეგროვება და ხშირ შემთხვევაში შესყიდვა დაიწყეს. ამ დიდ საქმეს ემსახურებოდნენ დიმიტრი ბაქრაძე, ალექსანდრე ხახანაშვილი, დიმიტრი ფურცელაძე, ალექსანდრე ცაგარელი, თედო ჟორდანია, სერგი გორგაძე, დავით კარიჭაშვილი, ექვთიმე თაყაიშვილი, ნიკო მარი, ივანე ჯავახიშვილი, მოსე ჯანაშვილი, სარგის კაკაბაძე, წმ. კირიონი (საძაგლიშვილი), წმ. ამბროსი (ხელაია), გიორგი ბოჭორიძე და სხვა. აღმოჩენილი და შესყიდული ხელნაწერები ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების და საქართველოს საეგზარქოსოსთან არსებული საეკლესიო მუზეუმის საცავებში გროვდებოდა. 1907 წლიდან კი მათი ნაწილი ახლად დაარსებულ საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოების წიგნსაცავში ხვდებოდა. 1918 წელს, უნივერსიტეტის დაარსების შემდეგ, თითქმის ყველა ხელნაწერმა თავი მოიყარა უნივერსიტეტში და 1929 წელს გადაეცა სახელმწიფო მუზეუმს, სადაც 1930 წელს შეიქმნა ხელნაწერთა განყოფილება. 1958 წელს ამ განყოფილების ბაზაზე შეიქმნა ხელნაწერთა (თავიდან პალეოგრაფიის) ინსტიტუტი, რომლის დაარსების ინიციატორი სხვა ქართველ მეცნიერებთან ერთად მუზეუმის ხელნაწერთა განყოფილების გამგე გახლდათ ცნობილი არმენოლოგი და ქართველოლოგი ილია აბულაძე. ის ინსტიტუტის პირველი დირექტორიც იყო.
ინსტიტუტის მუშაობის ძირითადი მიმართულებებია ხელნაწერთა, ისტორიულ დოკუმენტთა და საარქივო მასალების უნიკალური კოლექციების დაცვა-შენახვა და მეცნიერული შესწავლა. სულ უფრო დიდი მნიშვნელობა ენიჭება აქ არსებული ეროვნული მემკვიდრეობის პოპულარიზაციის საქმეს.
როგორია ამჟამად ხელნაწერთა ცენტრში დაცული ფონდი?
ცენტრში 10 ათასამდე ქართული ხელნაწერი და 40 ათასამდე ისტორიული დოკუმენტია დაცული. ყველაზე ძველი ხელნაწერები შემორჩენილია პალიმფსესტურ ფურცლებზე, რომელიც V-VI საუკუნეებს განეკუთვნება. ყველაზე ძველი ისტორიული დოკუმენტია მეფე ბაგრატის XI-ს სიგელი. ქართული ხელნაწერებისა და ისტორიული დოკუმენტების გარდა, ცენტრში დაცულია ათასობით ბერძნული, სომხური, არაბული, ებრაული, სპარსული, ოსმალური, სლავური და ლათინური ხელნაწერი წიგნი და დოკუმენტი.
რა ადგილი უკავია ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დაცულ ექსპონატებს მსოფლიო ფონდში?
ხელნაწერთა ცენტრში დაცული ქართული ხელნაწერები მსოფლიო ხელნაწერი მემკვიდრეობის განუყოფელი და ამავე დროს თვითმყოფადი და უნიკალური ნაწილია. აქ დაცული ქართული ხელნაწერები ისეთი, როგორიცაა: ჯრუჭის ოთხთავები, გელათის ბიბლია და გელათის ოთხთავი, წყაროსთავის სახარება, ალავერდის და მოქვის ოთხთავები, საერო ხასიათის თხზულებები, მათ შორის „ვეფხისტყაოსნის“ ხელნაწერები მსოფლიო ქრისტიანული კულტურის უიშვიათესი ძეგლებია.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ქართული ხელნაწერები ინახება საბერძნეთში, სომხეთში, რუსეთში, დიდ ბრიტანეთში, საფრანგეთსა და სხვა ქვეყნებში.
რა გამოწვევების წინაშე დგას დღეს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი?
ცენტრის მთავარი პრობლემა ბოლო ათწლეულების განმავლობაში მისი შენობის საკითხია. ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 70-იან წლებში აკადემიკოსი აკაკი შანიძე საცავების არასახარბიელო მდგომარეობის შესახებ იმდროინდელ ხელისუფლებას მიმართავდა. მას შემდეგ ნახევარ საუკუნეზე მეტმა განვლო და ვერ ვეღირსეთ ახალ შენობაში გადასვლას ან საცავებისათვის ახალი შენობის აშენებას, თუმცა პროექტი უკვე არსებობს. იმედი გვაქვს, პრობლემა მოგვარდება. შესაბამისად, მოგვარდება კლიმატური რეჟიმის დაცვის პრობლემაც. დღეს არსებული კლიმატკონტროლის სისტემა ყოველ თვე გამოდის მწყობრიდან და სულ უფრო რთული ხდება მისი რეანიმირება.
როგორ ხდება ცენტრის დაფინანსება? სჭირდება თუ არა დამატებითი სახსრების მოზიდვა?
ცენტრი, როგორც სსიპ განათლების, მეცნიერებისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს სისტემაში შედის და მთლიანად სახელმწიფოს მხრიდან ფინანსდება. ბოლო წლებში ცენტრის ბიუჯეტი საგრძნობლად გაიზარდა, მაგრამ, ცხადია საჭიროა დამატებითი თანხები. ეს აუცილებელი აპარატურის შესაძენადაც მნიშვნელოვანია.
მოგვიყევით „საზოგადოება ივერიისასთან“ თანამშრომლობის შესახებ. რას გულისხმობს ის და რამდენად მნიშვნელოვანია ეს თანამშრომლობა?
ბოლო ერთი წელია ჩვენი ურთიერთობა „საზოგადოება ივერიისასთან“ უფრო ინტენსიური გახდა. რამდენიმე თვის წინ ცენტრს საზოგადოების თავმჯდომარე ბატონი გიორგი თავაძე ესტუმრა. მან დაათვალიერა შენობა და რასაკვირველია, მოინახულა საცავებიც. უნდა გითხრათ, რომ რამდენადაც დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა მასზე უნიკალური ხელნაწერების დათვალიერებამ, იმდენად მძიმე შთაბეჭდილება დატოვა საცავებმა, ზოგადად შენობამ და მისმა აღჭურვილობამ. ამ ვიზიტის დროს გადაწყდა, რომ საზოგადოება „ივერიისა“ უფრო აქტიურ მონაწილეობას მიიღებს ჩვენი უნიკალური მემკვიდრეობის პოპულარიზაციის საქმეში და ცენტრს ტექნიკური საკითხების მოგვარებაში დახმარებასაც გაუწევს. საჩუქრად უკვე გადმოგვეცა ახალი საგამოფენო ვიტრინები და პროექტორი საკონფერენციო დარბაზისთვის, რაც ჩვენთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია. გარდა ამისა „საზოგადოება ივერიისამ“ დააფინანსა არაჩვეულებრივი, ინგლისურენოვანი ალბომის გამოცემა ჩვენს ხელნაწერებზე − Georgian Manuscript Heritage, რომელიც ცენტრის მეცნიერ-თანამშრომლებმა დალი ჩიტუნაშვილმა, ნესტან ჩხიკვაძემ, თამარ ოთხმეზურმა, მაია მაჭავარიანმა, მაია კარანაძემ და ნინო ქავთარიამ შეადგინეს . გამოცემის 200 ეგზემპლარი საჩუქრად გადმოეცა ცენტრს. რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, ბატონი გიორგი ამ ალბომის ქართული ვერსიის გამოცემასაც აპირებს. ის უდავოდ დიდი საჩუქარია, როგორც ქართული საზოგადოებისათვის, ისე ქვეყნის სტუმრებისთვის.
პარალელურად, თქვენ „საზოგადოება ივერიისას“ ქტიტორთა საბჭოს წევრი ბრძანდებით. რას ნიშნავს თქვენთვის ეს სტატუსი?
ჩემთვის დიდი პატივია ვიყო „საზოგადოება ივერიისას“ ქტიტორთა საბჭოს წევრი, მითუმეტეს, რომ მასში ჩვენი საზოგადოების გამორჩეული პირები − მეცნიერები და ხელოვნების მოღვაწეები შედიან. ეს საზოგადოება ისეთ დიდ, მნიშვნელოვან, ქვეყნისათვის საჭირო და სასარგებლო საქმეებს აკეთებს, რომ მათში მცირე მონაწილეობაც კი დიდი პატივია ნებისმიერი ადამიანისთვის.
R