სიცოცხლის ხანგრძლივობა დედამიწაზე
მედიცინის, მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, ადამიანების სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. თუმცა ამ კუთხით მაინც არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებები სხვადასხვა ქვეყნებსა და კონტინენტებს შორის.
ზუსტი სტატისტიკის მოპოვება 100 წელს გადაცილებულ ადამიანთა (ცენტენარიანელთა) რაოდენობის შესახებ რთულია, რადგან მონაცემები მუდმივად იცვლება და სხვადასხვა ქვეყანაში აღრიცხვის განსხვავებული სისტემებია. თუმცა, დემოგრაფიული კვლევების მიხედვით, მათი რიცხვი სტაბილურად იზრდება. 2023 წლის მონაცემებით, მსოფლიოში 600 000-ზე მეტი 100 წელს გადაცილებული იყო. პროგნოზების თანახმად, ამ რიცხვმა 2050 წლისთვის შესაძლოა რამდენიმე მილიონს მიაღწიოს.
ყველაზე მეტი 100 წელს გადაცილებული ცხოვრობს იაპონიაში (ცნობილია სიცოცხლის მაღალი ხანგრძლივობით და ცენტენარიანელთა დიდი რაოდენობით); აშშ-ში (მოსახლეობის დიდი რაოდენობის გამო აქაც ბევრია 100 წელს გადაცილებული ადამიანი); ჩინეთში (მოსახლეობის რაოდენობიდან გამომდინარე, მაღალია ცენტენარიანელთა რიცხვი); ევროპის ქვეყნები - საფრანგეთი, იტალია, ესპანეთი, გერმანია ასევე გამოირჩევიან ცენტენარიანელთა მაღალი რიცხვით.
სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა გლობალურად განსხვავდება ისეთი ფაქტორების გამო, როგორიცაა ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობა, კვება, სოციალურ-ეკონომიკური პირობები, გარემო ფაქტორები და ცხოვრების წესი. კონტინენტების მიხედვით, სურათი ასეთია (მონაცემები შეიძლება ოდნავ შეიცვალოს წლიდან წლამდე):
აზია: სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა დაახლოებით 74 წელია. ლიდერობს იაპონია (84+ წელი), სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთ ქვეყანაში კი ეს მაჩვენებელი შედარებით დაბალია.
ევროპა: საშუალო ხანგრძლივობა დაახლოებით 79-80 წელია. დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში (შვეიცარია, ესპანეთი, იტალია, საფრანგეთი) ეს მაჩვენებელი 82-83 წელს აჭარბებს, ხოლო აღმოსავლეთ ევროპაში ოდნავ დაბალია.
ჩრდილოეთი ამერიკა: საშუალო ხანგრძლივობა დაახლოებით 77-78 წელია. კანადაში ეს მაჩვენებელი უფრო მაღალია (82+ წელი), ვიდრე აშშ-ში.
სამხრეთი ამერიკა: საშუალო ხანგრძლივობა დაახლოებით 75 წელია.
აფრიკა: სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა ყველაზე დაბალია, დაახლოებით 64 წელი. ეს განპირობებულია ჯანდაცვის დაბალი დონით, კონფლიქტებითა და ინფექციური დაავადებების მაღალი გავრცელებით.
ქვეყნების მიხედვით, სიცოცხლის ყველაზე მაღალი ხანგრძლივობით გამოირჩევა: იაპონია - 84.9 წელი; შვეიცარია - 84.0 წელი; სამხრეთ კორეა - 83.5 წელი; ესპანეთი - 83.2 წელი; ავსტრალია - 83.2 წელი.
დაბერების პროცესის შეფერხება დღეს აქტიური კვლევის საგანია. მეცნიერები მუშაობენ სხვადასხვა მიმართულებით:
გენური ინჟინერია და გენური თერაპია: იკვლევენ გენების მანიპულირების შესაძლებლობებს, რათა შეაჩერონ ან შეანელონ დაბერებასთან დაკავშირებული უჯრედული დაზიანება.
რეგენერაციული მედიცინა: ღეროვანი უჯრედების გამოყენებით ცდილობენ დაზიანებული ქსოვილებისა და ორგანოების აღდგენას.
ფარმაკოლოგია: მიმდინარეობს მედიკამენტების შემუშავება, რომლებიც მიზნად ისახავს დაბერების ძირითად მექანიზმებზე ზემოქმედებას (მაგალითად, სენოლიტიკები, რომლებიც ანადგურებენ "მოხუცებულ" უჯრედებს).
ნანოტექნოლოგიები: განიხილება ნანორობოტების გამოყენების შესაძლებლობა ორგანიზმში არსებული დაზიანებების გამოსასწორებლად და დაავადებების თავიდან ასაცილებლად.
დიეტა და ცხოვრების წესი: კვლევები ადასტურებს, რომ სწორი კვება, რეგულარული ფიზიკური აქტივობა და სტრესის მართვა მნიშვნელოვნად ახანგრძლივებს სიცოცხლეს და აუმჯობესებს მის ხარისხს.
მიუხედავად ამისა, ადამიანის დაბერების პროცესის სრულად შეჩერება ან მნიშვნელოვნად შეფერხება ჯერ კიდევ შორეული პერსპექტივაა. თუმცა, სამეცნიერო პროგრესი ოპტიმიზმის საფუძველს იძლევა, რომ მომავალში ადამიანებს შეეძლებათ იცხოვრონ უფრო დიდხანს და რაც მთავარია, შეინარჩუნონ ჯანმრთელობა ხანდაზმულ ასაკშიც.
სიცოცხლის ხანგრძლივობის გაზრდა არ არის მხოლოდ მეცნიერული გამოწვევა, არამედ გლობალური სოციალური და ეკონომიკური საკითხი. საზოგადოებები უნდა მოემზადონ ხანდაზმული მოსახლეობის ზრდისთვის, რაც მოითხოვს ჯანდაცვის, სოციალური უზრუნველყოფისა და შრომის ბაზრის სისტემების ადაპტაციას.
ექიმი თამარ მამაცაშვილი