"არა მგონია, რევოლუციური სიტუაცია იყოს, თუმცა..."
"ყველაფერი ისე ვითარდება, რომ შესაძლოა ქვეყანაში რიგგარეშე არჩევნები ჩატარდეს", - ეს განცხადება ანალიტიკოსმა ვახტანგ ძაბირაძემ მას შემდეგ გააკეთა, რაც "ქართულმა ოცნებამ" კონსტიტუციურ კანონში შესატანი საარჩევნო სისტემის ცვლილებები პირველი მოსმენით ჩააგდო. ამით განაწყენებულმა "ოცნების" 12-მა დეპუტატმა უმრავლესობა დატოვა, გაბრაზებული ოპოზიცია კი ქუჩაში გავიდა. "ოცნების" ინიცირებული და მის მიერვე ჩაგდებული კანონპროექტი ოპოზიციური ძალების გაერთიანების მიზეზი გახდა - საზოგადოებამ საპროტესტო აქციაზე გვერდიგვერდ იხილა გიგი უგულავა, ეკა ბესელია, ნინო ბურჯანაძე, დავით ბერძენიშვილი, გუბაზ სანიკიძე... "შევთანხმდით, რომ გაგრძელდეს აქციები, სანამ არ მივაღწევთ პროპორციულ საარჩევნო სისტემაზე გადასვლას. გერმანული მოდელი კომპრომისული ვერსიაა, რომელსაც სჭირდება ნაკლები ძალისხმევა, მეტად რეალისტურია და ააშკარავებს ხელისუფლების განწყობას, არის თუ არა მზად რაიმე კომპრომისისთვის... ამაზე უარის თქმა იმის დემონსტრირებაა, რომ ხელისუფლებას არ უნდა არაფრის გაკეთება იმისთვის, რომ განმუხტოს ვითარება და გამოსავალი იპოვოს", - ეს განცხადება ეკა ბესელიამ ოპოზიციონერ ლიდერებთან მოლაპარაკების შემდეგ გააკეთა. იცვლება თუ არა ქვეყანაში პოლიტიკური წესრიგი, ამის შესახებ ანალიტიკოსი ვახტანგ ძაბირაძე გვესაუბრება:
- შეუძლებელია ივანიშვილს არ სცოდნოდა, რომ კონსტიტუციურ კანონში ცვლილებების ჩაგდებას აქციები მოჰყვებოდა, ასევე დაუჯერებელია, რომ მოულოდნელად აჯანყდნენ ის მაჟორიტარი დეპუტატები, ვისაც წლების განმავლობაში ხმა არ ამოუღია. შესაბამისად, მართალი ვიქნები, თუ ვიტყვი, რომ ბიძინა ივანიშვილი რისკზე წავიდა, რათა ხელისუფლებაში ყოფნა გაიხანგრძლივოს.
სცენარი ასეთია - გამოვა და იტყვის, რომ კრიზისია მმართველ პარტიასა და ქვეყანაში, ამიტომაც რიგგარეშე არჩევნებს ვნიშნავო. აღარ აქვს იმედი, რომ პროპორციული სისტემით არჩევნებს მოიგებს და ეს სცენარი გაათამაშა, არათუ შიდაარეულობას, საერთაშორისო აჟიოტაჟსაც არ მოერიდა.
- იმის იმედს რა შეიძლება აძლევდეს, რომ შეძლებს რიგგარეშე არჩევნების მოგებას? - როდესაც ხელისუფლება კარგავს საყრდენს საზოგადოებაში, მისი საყრდენი ძალოვანი სტრუქტურები ხდება. ვფიქრობ, ივანიშვილიც ამ პრინციპით იმოქმედებს და გამონაკლისი არ იქნება... არის კიდევ ერთი ფაქტორი, რისი იმედიც აქვს - დღეს რომ ჩატარდეს არჩევნები, "ოცნების" სპარინგპარტნიორად ისევ "ნაცმოძრაობა" რჩება, ანუ ისევ გათამაშდება სცენარი, "თუ არ მოვალთ ჩვენ, მოვლენ "ნაცები". ბოლო დღეების მოვლენებს თუ გავიხსენებთ, შევნიშნავთ "ოცნების" ნარატივს - თურმე "ნაცმოძრაობა" მართავს აქციას. მიუხედავად იმისა, რომ ლეიბორისტების ოფისში ამდენი ოპოზიციონერი ლიდერი შეიკრიბა, "ოცნება" მაინც "ნაცმოძრაობაზე" ლაპარაკობს, დანარჩენი ოპოზიციის ხსენებაც არ არის. ივანიშვილმა მოახერხა მთელი ოპოზიციის გაერთიანება. თუმცა ისე არ დაგვემართოს - ფარა რომ შემობრუნდება, კოჭლი ცხვარი წინ მოექცევაო...
"ოცნება" ამბობს, რომ რიგგარეშე არჩევნების ჩატარების კონსტიტუციური საფუძველი არ არსებობს, მაგრამ ყოველ წუთს შეიძლება ასეთი საფუძველი მარტივად შეიქმნას - მთავრობა განაცხადებს, რომ გადადგა, ახალ მთავრობას პარლამენტი არ დაამტკიცებს და სულ ეს არის. პროცესების მართვა მთლიანად "ოცნების" ხელშია. ჩანს, ივანიშვილი ჯერ ერიდება იმის წარმოჩენას, თითქოს დააკმაყოფილა ოპოზიციის მოთხოვნა, შესაფერის მომენტს ელოდება.
- ამ რეალობის გათვალისწინებით ხელისუფლების გადადგომა და რიგგარეშე არჩევნების მოთხოვნა რამდენად ადეკვატურია? - ჩემი აზრით, ოპოზიცია რიგგარეშე არჩევნებს კი არა, საარჩევნო სისტემის შეცვლას უნდა ითხოვდეს.
- ოპოზიციამ უკვე მოითხოვა საარჩევნო სისტემის ე.წ. გერმანული მოდელით შეცვლა. განიხილავს მას მმართველი გუნდი? - ეს მოდელი ხელისუფლებამ კიდევაც განიხილა და უარიც თქვა. სხვათა შორის, ძალიან საინტერესო მოდელია და ამ ვითარებიდან ერთადერთ გამოსავლადაც შეიძლება მივიჩნიოთ. თუმცა არა მგონია, ხელისუფლება ამაზე წავიდეს, რადგან ის შესაძლოა მისთვის უფრო წამგებიანი აღმოჩნდეს, ვიდრე პროპორციული მოდელი ნულოვანი ბარიერით. რაც შეეხება რიგგარეშე არჩევნებს, ეს "ოცნებასთან" ერთად "ნაცმოძრაობასაც" აწყობს, ფიქრობენ, რადგან "ოცნებამ" დაკარგა ამომრჩეველი, მხარს მათ დაუჭერენ. არადა, ცდებიან, მაგრამ, ჩანს, თავიანთი გათვლა აქვთ. რიგგარეშე არჩევნები ასევე აწყობს "ევროპულ საქართველოს", რომლის აზრით, სანამ სხვა, მესამე ლიდერი ძალა გამოჩენილა, ეს ფუნქცია თავად უნდა იტვირთოს.
- "ოცნების" იმედი უფრო საფუძვლიანია, თუ "ნაციონალების" ან "ევროპული საქართველოსი"? - 2012 წელს "ნაცმოძრაობას" მეტი მხარდამჭერი ჰყავდა, ვიდრე დღეს "ოცნებას", მაგრამ იმავე 2012 წელს ოპოზიციასაც უფრო მეტი მხარდამჭერი ჰყავდა, ვიდრე დღეს ჰყავს. გახსოვთ, ალბათ, ივანიშვილმა თქვა, შუა უნდა გაიკრიფოსო, მაშინ შუა უკვე გაკრეფილი იყო. მხოლოდ 10%-მა მისცა ხმა სხვა პოლიტიკურ ძალას. საპრეზიდენტო არჩევნებს შეგახსენებთ - "ოცნების" კანდიდატმა პირველ ტურში 30% მიიღო, დაახლოებით ამდენივე მიიღო "ნაცმოძრაობამ" და ამდენივე გადანაწილდა სხვა პარტიებზე. თუმცა, როდესაც მეორე ტურში ვაშაძესა და ზურაბიშვილს შორის გახდა არჩევანი გასაკეთებელი, ამომრჩეველმა უპირატესობა "ოცნების" მხარდაჭერილ კანდიდატს მიანიჭა, იმისდა მიუხედავად, რომ გულზე არც ის ეხატებოდა. ესე იგი,
2012 წელს საკითხი ასე იდგა - ოღონდ სააკაშვილი არა და ვინც გინდა, ის იყოსო. ასევე იდგა საკითხი 2003 წელსაც, ოღონდ შევარდნაძე არა და ვინც გინდა, ის იყოსო. დღეს ასე არ დგას საკითხი - საზოგადოებას კიდევ სჭირდება დრო, რომ თქვას, ოღონდ "ოცნება" არა და ვინც გინდა, ის იყოსო.
- ანუ "ოცნებამ" ჯერ კიდევ ვერ გაუცრუა ხალხს იმედი ისე, როგორც "ნაციონალებმა" და "მოქალაქეთა კავშირმა"? - 2003 წელს, როდესაც "ნაცმოძრაობა" მოვიდა სათავეში, "მოქკავშირი" პოლიტიკური ასპარეზიდან გაქრა. გუნდის წევრები სხვადასხვა ოპოზიციურ პარტიაში გადანაწილდნენ - ანუ ამ მასამ საზოგადოებაში "ნაცმოძრაობისადმი" ნეგატიური დამოკიდებულების გაზრდას შეუწყო ხელი. დღეს ვითარება სხვაგვარია - ძველი მმართველი გუნდი პოლიტიკურ ასპარეზზე დარჩა. რომ არ დარჩენილიყო, ამ გუნდის წევრები სხვადასხვა პოლიტიკურ პარტიაში გადანაწილდებოდნენ, მათ დაემატებოდა "ოცნებიდან" წამოსული განაწყენებული ხალხი და ახალ უმრავლესობას შექმნიდნენ. რადგან ასეთი რამ არ მოხდა, ახლა პროცესი ნელა მიდის. "ოცნებით" განაწყენებულ ამომრჩეველს ჯერ კიდევ სჭირდება დრო თავისი დამოკიდებულების გამოსახატავად.
მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი შეცდომა დაუშვეს, მოსახლეობას არა აქვს ის დამოკიდებულება, როგორიც იყო 2011 წელს "ნაცმოძრაობისადმი", აგრესიული და მკვეთრად უარყოფითი.
- დღეს "ოცნება" რამდენიმე ისეთმა ფიგურამ დატოვა, მათ შორის თამარ ჩუგოშვილმაც, რომელიც ოპოზიციისთვისაც ანგარიშგასაწევია. შესაძლებელია, რომ მათ პარტიიდან ცოტა ადრე, სასამართლოსთან დაკავშირებული პრობლემების გამო წამოსულ დეპუტატებთან ერთად ახალი პოლიტიკური ძალა შექმნან? - ვფიქრობ, სხვადასხვა ძალად ჩამოყალიბდებიან, რადგან ადრე წამოსულებს პრეტენზიები აქვთ ახალ წამოსულებთან.
- თქვენ აღნიშნეთ, რომ ივანიშვილმა სპექტაკლი დადგა, რომელშიც როლები მხოლოდ მაჟორიტარ დეპუტატებს ერგოთ, თუ მსახიობები იმ დეპუტატებს შორისაც უნდა ვეძებოთ, რომელთაც "ოცნება" პროტესტის ნიშნად დატოვეს? - ჩემი აზრით, გუნდიდან წასულებმა ივანიშვილის სცენარის შესახებ არაფერი იცოდნენ. ჩანაფიქრი მხოლოდ რამდენიმე კაცს გაანდო.
სავარაუდოდ, ივანიშვილს უმრავლესობაში ორი ან სამკაციანი "განდობილთა წრე" ჰყავს, რომლებიც მერე სხვებთან "მუშაობენ". დაზუსტებით გეტყვით, რომ მაჟორიტარმა დეპუტატებმა ზუსტად იცოდნენ, რომ ისეთს არაფერს აკეთებდნენ, რაც ივანიშვილს პრობლემას შეუქმნიდა.
- მაჟორიტარი დეპუტატები თავიანთ პოზიციას იმ რისკებით ამართლებენ, რაც შესაძლოა პროპორციულ სისტემაზე გადასვლას მოჰყვეს. - ისინი ამერიკის მაგალითზე ლაპარაკობენ, რაც არგუმენტად არ გამოდგება. როდესაც ჩვენ საპრეზიდენტო და საპარლამენტო მმართველობის მოდელებზე ვკამათობდით, მთელი ოცდაათი წლის განმავლობაში მაგალითად მოგვყავდა ამერიკა - ერთადერთი ქვეყანა, სადაც საპრეზიდენტო მოდელმა გაამართლა. დანარჩენ მსოფლიოში არ არის ქვეყანა, სადაც ეს მოდელი წარმატებული აღმოჩნდა. ამერიკას სხვა ისტორია აქვს, სხვანაირი ლიდერები ჰყავდა, იქ სხვა პოლიტიკური გარემო იყო. საქართველოს ამერიკასთან შედარება სისტემური თვალსაზრისით ალოგიკურია. ასევე ალოგიკურად მიმაჩნია მსჯელობა იმის შესახებ, თითქოს პროპორციული არჩევნები არამდგრად ხელისუფლებას ნიშნავს, ყოველ წელს არჩევნები ტარდება და ამის გამო ქვეყანაში არასტაბილური გარემო იქმნებაო. მათ მიერ მაგალითად მოყვანილ ქვეყნებში - გერმანიაში, იტალიაში, ესპანეთსა და ისრაელში მართლა ხშირად იცვლებოდა მთავრობები და ხშირად ტარდებოდა არჩევნები, მაგრამ ნახეთ, განვითარების როგორ დონეს მიაღწია სამოცი წლის წინ მტრულ გარემოსა და შუა უდაბნოში ჩამოყალიბებულმა ისრაელმა.
ხელისუფლების ცვლილება არ არის პრობლემა, პრობლემა ის არის, ხელისუფლებაში მოსულ ძალას ვეღარ ვცვლით, სანამ ქვეყანაში რევოლუციური სიტუაცია არ მომწიფდება.
ჩვენი მაჟორიტარი დეპუტატები სტაბილურ ხელისუფლებას უწოდებენ მმართველობას, რომელიც წარმოშობს ნეპოტიზმს, ოლიგარქიულ და მონოპოლისტურ მმართველობას, ბიზნესისა და კერძო საკუთრების რეკეტს, მექრთამეობას. ჩვენი პრობლემაა ისიც, რომ ხელისუფლების შეცვლის შედეგად მხოლოდ პოლიტიკური გუნდი კი არა, მთელი ბიუროკრატიული აპარატი იცვლება. ოცდაათი წლის განმავლობაში სახელმწიფო მოხელის ინსტიტუტი ვერ ჩამოვაყალიბეთ. შეიცვლება პოლიტიკური გუნდი და იცვლება ყველა, რიგით მოხელემდე. ფორმულირებაც "კარგი" გვაქვს - "ჩემი გუნდით მოვდივარ". წესით, პოლიტიკური გუნდის ცვლილება არ უნდა მოქმედებდეს სახელმწიფო მოხელეებზე. აი, სწორედ ეს წარმოშობს იმ არასტაბილურობას, რაც ქვეყნის განვითარებას ხელს უშლის. თორემ ოქრიაშვილს როგორი სტაბილურობა უნდა, ხომ ყველამ იცის? ჯობია ყოველ მეორე წელს ჩავატაროთ არჩევნები და არასტაბილური იყოს ხელისუფლება და მთავრობა, ვიდრე ხელისუფლებაში სტაბილურად იყოს მოკალათებული ერთი პოლიტიკური ძალა და ყოველ 8 წელიწადში რევოლუციური კრიზისი იქმნებოდეს.
ყველაზე ჭრელი პარლამენტი 1993-1995 წლებში გვქონდა, თითქმის ყველა პარტია იყო ორი-სამი კაცით წარმოდგენილი. სწორედ ამ ყველაზე ჭრელმა პარლამენტმა შეძლო სამოქალაქო ომის დამთავრება, კრიზისიდან ქვეყნის გამოყვანა, კონსტიტუციის მიღება და ეროვნული ვალუტის შემოღება.
- თქვენ აღნიშნეთ, რომ ჯერ რევოლუციური სიტუაცია არ არის, თუმცა აქციის მონაწილეებმა პარლამენტის პიკეტირება დაიწყეს. ქუჩაშიც ბევრი ხალხია... - მე როდესაც ვთქვი, რომ ქვეყანაში ჯერ რევოლუციური განწყობა არ არის, ვიგულისხმე ხალხი და არა - პოლიტაქტივი. ჩემი შეფასებით, რუსთაველზე შეკრებილია პოლიტაქტივი. ამ პარტიულ აქტივისტებში დომინანტია "ნაციონალური მოძრაობა" და "ევროპული საქართველო", რომლებიც ისედაც ყოველთვის აგრესიულად არიან განწყობილნი და მუდამ მზად არიან ქუჩის აქციებისთვის. ეს თუ საზოგადოების უმრავლესობის განწყობას არ დაემთხვა, არაფერი გამოვა. მოსახლეობის ორი მესამედი მაინც უნდა უჭერდეს მხარს ოპოზიციას. დღეს მოსახლეობის ორი მესამედი ამ აქციების მხარდამჭერი არ არის, თანაც, რა გასაკვირადაც უნდა მოგეჩვენოთ, "ქართული ოცნების" პროპაგანდა კარგად მუშაობს, მუდმივად აპელირებენ არასტაბილურობასა და "ნაციონალების" რევანშზე. ამიტომ არა მგონია, ახლა რევოლუციური სიტუაცია იყოს, თუმცა გამორიცხული არ არის, აქტივისტებმა რამე სისულელე ჩაიდინონ. ახლა მათ რომ არასწორი ნაბიჯი გადადგან, ეს ხელისუფლების წისქვილზე დაასხამს წყალს, ამიტომ ძალიან ფრთხილად უნდა მოიქცნენ.
ბარიკადები და პიკეტირება შეცდომა იყო. ეს დღე ოპოზიციას უნდა გამოეყენებინა იმისთვის, რომ საზოგადოებისთვის ძალიან მშვიდად აეხსნათ, რას ითხოვენ. ყველა გამომსვლელს, ივანიშვილის ლანძღვის გარდა, უნდა აეხსნა მომიტინგეებისთვის, რას ვითხოვთ და რატომ ვდგავართ ერთად. ის, რაც ჩვენ, პოლიტიკაში ჩართულმა და ამ თემით დაინტერესებულმა ადამიანებმა ვიცით, არ იცის მოსახლეობამ. დღეს იქ დგას დაბნეული ხალხი და სწორად არ იქცევა. ასეთი პერმანენტული აქციები არაფერს მოიტანს. თუ "ქართულ ოცნებას" აწყობს, მაშინ ვნახავთ შედეგს, თუ არა - არაფერი შეიცვლება.
- რას გულისხმობთ, "ქართულ ოცნებასა" და "ნაციონალურ მოძრაობას" ერთი მიზანი აქვთ? - როგორც უკვე გითხარით,"დღეს ვადამდელი არჩევნები, "ქართულ ოცნებასთან" ერთად, "ნაციონალებსა" და "ევროპულ საქართველოსაც" აძლევს ხელს, მაგრამ არჩევნები იქნება, თუ ამას "ქართული ოცნება" ჩათვლის საჭიროდ. მოიგებენ კიდეც, სამწუხაროდ, რადგან ოპოზიციას არ ჰყავს საკმარისი მხარდამჭერი. სხვათა შორის, "ნაციონალები" არ ამბობენ, თორემ "შუას გაკრეფა" მათაც აწყობთ. "ნაციონალები" ფიქრობენ, რომ თუ სამი პარტია - "ნაციონალები", "ევროპული საქართველო" და "ქართული ოცნება" - გავა პარლამენტში, ისინი შექმნიან უმრავლესობას - "ნაციონალები" პლუს "ევროპული საქართველო", თუ მანამდე არ გაერთიანდნენ. მე არც იმას გამოვრიცხავ, მათ ბლოკი შეკრან და არც იმას, "ნაციონალებმა" მოვლენების პროვოცირება შეძლონ (მათ ქმედებაში მუდამ ჩანს რევოლუციური განწყობა), რამაც, შესაძლოა, ხელისუფლებას 21 ივნისის ღამის სცენარი გაამეორებინოს და უფრო მძაფრადაც.
ხათუნა ბახტურიძე