კაცი, რომელსაც ხელთ ეპყრა მსოფლიოს ბედი - კვირის პალიტრა

"სამთო ინჟინერი, დიდი ბრიტანეთის არმიის პოლკოვნიკი, რადიო "ამერიკს ხმის" ქართული რედაქციის დირექტორი მერაბ კვიტაშვილი ემიგრაციაში კარგადაა ცნობილი. ქართველმა საზოგადოებამ კი ის გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, 1990 წელს გაიცნო "ლიტერატურულ საქართველოში" გამოქვეყნებული გიორგი გაჩეჩილაძის წერილით და დოდონა კიზირიას თარგმნილი "მემუარებით", რომელიც მერაბ კვიტაშვილის გარდაცვალების შემდეგ წიგნად გამოიცა"...

ამჯერად მერაბ კვიტაშვილის შესახებ ცნობილი ისტორიკოსი - რუსუდან დაუშვილი გვესაუბრა:

- კვიტაშვილები წარმოშობით რაჭიდან არიან. მაგრამ მერაბი დედულეთში, ლანჩხუთში დაიბადა 1902 წლის 2 ივლისს. დედამისი მართა მიქელაძე გახლდათ. მამამისი სიმონი ოდესაში ნოვოროსიის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის დამთავრების შემდეგ ქუთაისის თავადაზნაურთა მარშლის, სვიმონ წერეთლის მდივანი იყო. შემდეგ ბაქოში გადასახლდა, სადაც ქართველ მრეწველთა იურისკონსულტი და აკაკი ხოშტარიას სანავთობე ამხანაგობის "რუპენტოს" 5 დირექტორიდან ერთ-ერთი დირექტორი იყო.

1918 წელს მერაბი ახალდაარსებული ქართული უნივერსიტეტის სიბრძნისმეტყველების ფაკულტეტის სტუდენტი გახდა. 1919 წლის დეკემბერში კვიტაშვილების ოჯახი (4 შვილით - ნინო, მერაბი, ვახტანგი, თამარი), დროებით ლონდონში გადასახლდა და გვარად "კეი" მიიღო. მერაბი ოქსფორდის ორუელის კოლეჯში ჩაირიცხა, სწავლის ფულს კი ის ინგლისური ფირმა იხდიდა, რომელშიც მამამისი მუშაობდა. საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ ფირმამ მას სწავლის საფასურის გადახდა შეუწყვიტა. მერაბი უფრო იაფ - ბირმინგემის უნივერსიტეტში გადავიდა და სამთამადნო ტექნოლოგიების ფაკულტეტი დაამთავრა.

- თავდაპირველად მუშაობა სად დაიწყო?

- ბრიტანეთის იმპერიაში შემავალ მრავალ ქვეყანაში მოუწია მუშაობამ და დიდი ავტორიტეტიც მოიპოვა. მეორე მსოფლიო ომმა მერაბს აფრიკაში, განაში (ოქროს ნაპირი) მოუსწრო, სადაც ოქროს მადნის გადამამუშავებელი ქარხნის დირექტორად მუშაობდა. მაშინვე მიიღო ბრიტანეთის ქვეშევრდომობა და არმიაში ჩაირიცხა. ოფიცერთა და სამხედრო სადაზვერვო-საინფორმაციო სკოლა დაამთავრა. ჩრდილო აფრიკაში 2 წელი შტაბშიც მუშაობდა და საბრძოლო ოპერაციებშიც მონაწილეობდა. რამდენიმეჯერ დაიჭრა, მათ შორის  ერთხელ თავში და დროებით მხედველობაც დაკარგა... კონტრდაზვერვის ოფიცრად იყო ლიბიაში, სპარსეთში. მერაბს ფერეიდანშიც უმოგზაურია და უზარმაზარი ფოტო, ფონო და ეთნოგრაფიული მასალა ჩამოუტანია. მსახურობდა მაიორის, შემდეგ პოლკოვნიკის ჩინით. წარადგინეს გენერლის ხარისხზე. ომის დამთავრების გამო ჩინის მიღება ვერ მოასწრო. სამაგიეროდ მიღებული აქვს მრავალი საბრძოლო მედალი, სიგელი, ჯილდო.

- როგორ აღმოჩნდა ამერიკაში?

- 1952 წელს მერაბ კვიტაშვილი ამერიკაში გადავიდა. ჯერ ნიუ-იორკში, შემდეგ ვაშინგტონში დასახლდა. პარიზში დაბადებულ რუს ემიგრანტ ირინა კედროვაზე დაქორწინდა. შეეძინათ 2 ქალიშვილი - ელისო და მერი. ელისომ კაროლინის უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამართლის ფაკულტეტი დაამთავრა, შემდეგ ეკონომიკის დოქტორი გახდა. მერიმ ვირჯინიაში, ჯორჯ მეისონის უნივერსიტეტის გეოლოგიის ფაკულტეტი დაამთავრა და მაგისტრის ხარისხი მოიპოვა. გოგონებში ცხენოსნობამაც გაიტაცა. შეჯიბრებებში მედლები და ქების სიგელები მოიპოვეს. გივი კობახიძის ცნობით, 1984 წელს ელისომ გვარი "კეი" "კვიტაშვილად" აღიდგინა და გათხოვების შემდეგაც არ გადასულა ქმრის გვარზე. ამბობდნენ, გვარის დაბრუნებას მერიც აპირებსო.

მერაბ კვიტაშვილი ერეკლე ორბელიანმა "ამერიკის ხმის" რედაქციაში მიიწვია. მუშაობდა ფსევდონიმით "ნიკო რაჭველი". იმავდროულად იყო პარიზში დაარსებული ჟურნალის "ბედი ქართლისა" კორესპონდენტი. 1963 წელს მერაბი ქართული რედაქციის დირექტორად დანიშნეს. მეტისმეტად დაძაბული ცხოვრების რიტმის გამო, რამდენჯერმე მოუვიდა გულის შეტევა, ერთი პირდაპირ რედაქციაში, ამიტომ 1972 წელს პენსიაში გავიდა. Mმერაბ  კვიტაშვილი 1991 წლის იანვარში გარდაიცვალა.

მერაბ კვიტაშვილის ბიოგრაფიაში ყველაზე მნიშვნელოვანია 1943 წლის ნოემბერში თეირანის კონფერენციაზე ბრიტანეთის დელეგაციაში ჩარიცხვა.

- რატომ?

- 1943 წლის ნოემბერში თეირანის კონფერენციაზე სამი ქვეყნის - სსრკ-ის, აშშ-ისა და დიდ ბრიტანეთის მეთაურებს - სტალინს, რუზველტსა და ჩერჩილს უნდა გადაეწყვიტათ მსოფლიოს მომავალი. კონფერენციაზე საბჭოთა მხარეს სტალინი, ბერია და მისი ქართველი თანამშრომლები წარმოადგენდნენ, დიდ ბრიტანეთს ასევე ქართველი მერაბ კვიტაშვილი (ნიკოლას კეი).

1942 წლის შემოდგომაზე გერმანელები ამიერკავკასიას მიუახლოვდნენ. მოკავშირეთა წინაშე მოსახლეობის დარაზმვის საკითხი დადგა. სსრკ-ის მცოდნეთა შორის გავრცელებული 16-პუნქტიანი ანკეტიდან კვიტაშვილის პასუხები ყველაზე საინტერესო აღმოჩნდა. ყურადღება მიიქცია მისმა სამხედრო, საინჟინრო განათლებამ, რუსული, ქართული და სპარსული ენების ცოდნამ და დიპლომატიურ სამსახურში მიიწვიეს. "მაშ, თქვენ ძველი სამეფოს აღდგენა გსურთ? ის არ გყოფნით, რომ ქართველი მთელი რუსეთის იმპერიას განაგებს?!" - დაინტერესებულა ჩერჩილი. მალე მერაბი სსრკ-ის საკითხებში ჩერჩილის მრჩეველი გახდა.

"მემუარებში" კვიტაშვილი აღწერს თეირანის კონფერენციას, როგორ გადაულაპარაკებდნენ ქართულად ერთმანეთს სტალინი და ბერია, ან როგორ საუბრობდნენ ქართველი პირადი მცველები. ბერია ბაქოში დაიბადა, გაიზარდა და, რა თქმა უნდა, კარგად იცნობდა ბაქოელ ქართველებს. ინგლისელი ოფიცრის ფორმისა და ლონდონური გამოთქმის მიუხედავად, როგორც ჩანს, ეცნო და მეთვალყურეები მიუჩინა. ერთ დღეს კი მიადგა და პირდაპირ ჰკითხა ვინაობა. მერაბმა წინასწარ დამუშავებული ლეგენდა უამბო, რომ მამა ინგლისელი ჰყავდა, დედა კი ქართველი, რაჭიდან. დედის გვარი უთხრა, მიქელაძე. ბერია დაეჭვდა, რაჭაში მიქელაძეები არ არიანო. მეორე დღეს ბერიამ უკვე იცოდა, ვინ იყო და რა წარმომავლობის მერაბ კვიტაშვილი. ისიც კი უთხრა, რომ მარიამ ორახელაშვილი-მიქელაძე მისი ნათესავი იყო. ორჯერ მოუწყო თავდასხმა და მერაბი სიკვდილს ორჯერვე ძლივს გადაურჩა. მისი თანამგზავრებიდან ერთი დაიღუპა, მეორე დაიჭრა. იძულებული გახდა, ყველაფერი ჩერჩილისათვის მოეხსენებინა. ჩერჩილმა სტალინს კატეგორიულად მოსთხოვა, შეეწყვიტათ მისი თანაშემწის დევნა. ბერიამ მხოლოდ ამის შემდეგ დაანება თავი.

- კიდევ რა არის მემუარებში აღწერილი?

- "მემუარებში" მოთხრობილია, როგორ აღნიშნეს ჩერჩილის დაბადების დღე: "ბანკეტზე დაახლოებით ოცდაათამდე სტუმარი იქნებოდა: მთავრობის პირები, მარშლები, გენერლები, ადმირალები, ელჩები - დასავლეთისა და საბჭოეთის თითქმის ყველა გამოჩენილი ლიდერი... მათ შორის იყო ერთი ქართველი - სტალინი-ჯუღაშვილი. ფაქტიურად, შეიძლება ითქვას, რომ ის იქ ცენტრალური ფიგურა იყო... გარდა ამისა, უაღრესად საინტერესო, ჭეშმარიტად განსაცვიფრებელი იყო ის ფაქტი, რომ მთელ ამ ელიტას იცავდა სამი ქართველი: გენერლები წერეთელი და ნაჭყებია საბჭოთა მხრიდან და მე, კაპიტანი (როგორც მაშინ ვიყავი) მერაბ კვიტაშვილი დასავლეთის მოკავშირეთა მხრიდან. წინა ოთახში მხოლოდ ორი კაცი ვიყავით, ორივე ქართველი - წერეთელი და მე, რომლებსაც დროდადრო მესამე ქართველი ნაჭყებია შემოგვიერთდებოდა ხოლმე... მთელ იმ საათების განმავლობაში, რაც სადილი გრძელდებოდა, წერეთელს, ნაჭყებიასა და მე ხელთ გვეპყრო მსოფლიოს ბედი, სრული ამ სიტყვის მნიშვნელობით. საელჩოში შესვლის და გამოსვლის დროს მე არასოდეს არ მჩხრეკდნენ და არ გამიჭირდებოდა შემეტანა და ამეფეთქებინა რამე ძლიერი ყუმბარა, რომელიც თუ ყველას არა, დამსწრეთა უმრავლესობას მაინც ამოხოცავდა. იმ ორ ქართველს, წერეთელსა და ნაჭყებიასაც შეეძლოთ იგივე გაეკეთებინათ. ეს რომ მომხდარიყო, ძნელი წარმოსადგენია, რა მიმართულება მიეცემოდა იმ ომსა და მსოფლიოს მომავალსაც"... - ეს ვრცელი ამონარიდი კვიტაშვილის წიგნიდან გვიჩვენებს, თუ რა როლი დააკისრა მეორე მსოფლიო ომის იმ ეტაპზე ბედმა 3 ქართველს.

როცა ჩერჩილი წინა ოთახში გამოსულა, მერაბს მისთვის წერეთელი წარუდგენია. ჩანს, ჩვენ ქართველებით ვართ გარშემორტყმულიო, - უხუმრია ჩერჩილს.

თუ ჩვენთვის შალვა წერეთლისა და კაპიტონ ნაჭყებიას გვარები ცნობილია, უნდა ვიცოდეთ კვიტაშვილის, იმ მესამე ქართველის გვარიც, რომელსაც 1943 წლის 30 ნოემბერს რამდენიმე საათის განმავლობაში ხელთ ეპყრა მსოფლიოს ბედი.

მანანა გაბრიჭიძე  (სპეციალურად საიტისთვის)