"ჩემი 37 წლის სამსახური მე მოვანდომე გარუსების პოლიტიკასთან ბრძოლას" - საქართველოს მარადიული პატრიარქი
"როგორც ჩვენ წინაპრებს ტკბილად მიაჩნდათ სამშობლოსა და სარწმუნოებისთვის ტანჯვის მიღება, აგრეთვე ჩემთვისაც ტკბილი იქნება ის სასჯელი, რომელსაც მომისჯის უზენაესი სასამართლო მშობლიური ეკლესიის და ერის თავისუფლების დაცვის მიზნით ხმის ამოღებისათვის. ეს იქნება დაგვირგვინება იმ ჯვრისა, რომელიც ჩემგან ნატვირთია და ვატარებ ჩემი ცხოვრების თითქმის 37 წლის განმავლობაში", - ეს სიტყვები 100 წლის წინ, 1924 წლის მარტში წარმოთქვა სასამართლო პროცესზე საბჭოთა რეჟიმის მსხვერპლმა საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქმა ამბროსი ხელაიამ (ერისკაცობაში ბესარიონ ზოსიმეს ძე ხელაია). წლების შემდეგ ის წმინდანად და ეროვნულ გმირად შერაცხეს."თუ დავუკვირდებით, ბოლო ხანს აქტიურად ციტირებენ მის ფრაზებს, რაც ცხადყოფს, რომ ხალხს ენატრება ეროვნულ გმირს პლუს მაღალი სასულიერო მოღვაწე და ამისთვის გაიხსენეს უწმინდესი ამბროსი. მერე რა, რომ ის 100 წლის წინ იყო, ის მარადიული თანამედროვეა და ეს გამოჩნდა ახლა", - გვეუბნება ისტორიის დოქტორი, თეოლოგი ლაშა დეისაძე-შარვაშიძე საქართველოს თავისუფალი სულის სიმბოლო ზეკაცზე.
მთელი მისი მოღვაწეობა იყო სამართლიანი ბრძოლა რუსული კოლონიური პოლიტიკის წინააღმდეგ
- საქართველოს ისტორია და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორია უკანასკნელი ორი ათასი წლის განმავლობაში მჭიდროდ არის გადაჯაჭვული ერთმანეთზე და შეიძლება ითქვას, ორივეს ისტორია ერთი დიდი ქვაკუთხედი და ერთიანობაა. ამ ერთიანობაში ერთ-ერთი გამორჩეული ადგილი უჭირავს მის უწმინდესობას, საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქ ამბროსი ხელაიას. უწმინდეს ამბროსის სამ სხვადასხვა სახელმწიფო წყობაში მოუწია მოღვაწეობამ. ამ სამიდან მხოლოდ ერთი იყო, სამწუხაროდ, დამოუკიდებელი ქართული სახელმწიფო და დანარჩენი ორი - რუსეთის იმპერია და საბჭოთა რუსეთი. შესაბამისად, მღვდლობიდანვე არ ჰქონია მშვიდი ცხოვრება. 35 წლის ასაკში დაქვრივდა -–1896 წელს მისი მეუღლე, კესარია მერჭულე მშობიარობას გადაჰყვა, რის შემდეგაც ამბროსი ხელაია ბერად აღიკვეცა და მთელი მისი მოღვაწეობა იყო სამართლიანი ბრძოლა რუსული კოლონიური პოლიტიკის წინააღმდეგ.
მან სამღვდელო მოღვაწეობა სოხუმიდან დაიწყო, შემდეგ ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი იყო, საიდანაც აირჩიეს სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქად. სანამ მღვდელმთავარი გახდებოდა, XX საუკუნის დასაწყისში იწვნია გადასახლება და რისთვის? - იმისთვის, რომ იყო გულმხურვალე ავტოკეფალისტი და იბრძოდა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისთვის. იმხანად რუსეთის იმპერია სერიოზულად არ უყურებდა ქართველი ავტოკეფალისტების მოთხოვნებს, მაგრამ მოულოდნელად, 1905 წელს, ქართველმა სასულიერო პირებმა (412-მა ღვთისმსახურმა) ხელი მოაწერეს საგანგებო პეტიციას საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღსადგენად და რუსეთის იმპერიამ დაინახა, რომ ძალიან სერიოზულად იყო საქმე, ქართველი ავტოკეფალისტები მძლავრობდნენ, რომელთა შორის იყო იმჟამად არქიმანდრიტი ამბროსი ხელაია, და 1908 წელს ის რუსეთში გადაასახლეს. მის პირად ჩანაწერში ვკითხულობთ: "1908 წლის დამლევს, უწმინდესი სინოდის განკარგულებით სასტიკად ვიქენი დასჯილი, აღმეხადა ღვდელმსახურების უფლება და გაგზავნილ ვიქენი რიაზანის სამების მონასტერში, სადაც გავატარე ერთ წელიწადზე მეტი სასტიკი რეჟიმის ქვეშ. 1910 წელს დამიბრუნეს ღვდელმსახურების უფლება". თუმცა 1917 წლამდე არქიმანდრიტ ამბროსის არ მისცეს სამშობლოში დაბრუნების უფლება, ანუ 1908-დან 1917-მდე რუსეთის იმპერიას გადასახლებული ჰყავდა, რადგან მისი ეშინოდათ, ისევე, როგორც ეშინოდათ კირიონ საძაგლიშვილისა - ორივე რუსეთისთვის საშიშ ძალად იყო აღქმული, ვინაიდან ავტოკეფალიის აღდგენა სურდათ. ასე რომ, ამბროსი ხელაია 1917 წლამდე სამშობლოდან შორს იყო (იმ წელს, როდესაც საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია აღდგა, ის გადასახლებაში იყო ისევე, როგორც ეპისკოპოსი კირიონი). 1917 წლის 9 ივნისიდან 2 აგვისტომდე მაშინდელ პეტროგრადში რუსეთის დროებით მთავრობასთან საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სახელით მოლაპარაკებას აწარმოებდა სამი სასულიერო პირი: ეპისკოპოსი ანტონ გიორგაძე, არქიმანდრიტი ამბროსი ხელაია და დეკანოზი კალისტრატე ცინცაძე. ისინი საქართველოს ეკლესიის ტერიტორიული ავტოკეფალიის აღიარებას ითხოვდნენ. სექტემბრის თვეში გაიმართა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის შემდგომი პირველი კრება, რომელმაც კათალიკოს-პატრიარქად ეპისკოპოსი კირიონ საძაგლიშვილი აირჩია და ამავე კრებაზე გადაწყდა საკითხი არქიმანდრიტ ამბროსის მღვდელმთავრად გამორჩევისა და კურთხევის შესახებ. ის ხელდასხმულ იქნა ეპისკოპოსად, მიენიჭა მიტროპოლიტის წოდება, იყო ჯერ ჭყონდიდელი მიტროპოლიტი, შეთავსებით მართავდა ცხუმ-აფხაზეთის სამწყსოსაც, ხოლო მოგვიანებით, 1919 წლიდან, უშუალოდ ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი ეწოდა.
"თავისუფალო სამშობლო, ნუ შეგეშინდება ცხოვრების ტალღების"
როდესაც ამბროსი ცხუმ-აფხაზეთის მღდელმთავრად დამტკიცდა, სოხუმის საკათედრო ტაძარში ღვთისმსახურება ჯერ კიდევ რუსულ ენაზე იყო. მან 1918 წლის 26 დეკემბერს მიმართა საქართველოს ეკლესიის საკათალიკოსო საბჭოს სოხუმის საკათედრო ტაძარში ღვთისმსახურების აღდგენა-შემოღების აუცილებლობის შესახებ. იმავე დღეს მეუფე ამბროსიმ საკათალიკოსო საბჭოს გაუგზავნა კიდევ ერთი მიმართვა, რომელშიც მიმოიხილა სოხუმის ეპარქიაში იმჟამად არსებული ვითარება. ის თავის სიტყვაში ყოველთვის ხაზს უსვამდა თავისუფლების მნიშვნელობას. მაგალითად, 1920 წლის 28 თებერვალს ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტმა ამბროსიმ სოხუმში დამფუძნებელი კრების წლისთავთან დაკავშირებით წარმოთქვა სიტყვა, სადაც აღნიშნა: "ეკლესია და ქრისტეს სწავლა დამცველია თავისუფელებისა, ამ სიტყვის ჭეშმარიტი მნიშვნელობით. თავისუფლება უნდა გამოიხატოს მოძმეთადმი სიყვარულში, პატივისცემაში მოძმის პიროვნებისა, მისი რწმენისა და მისწრაფებისა. თუ ჩვენ სიტყვით ვქადაგებთ თავისუფლებას და საქმით მას ვარღვევთ და ვცდილობთ მხოლოდ პირადი თავისუფლებისათვის, მაშინ ეს არ იქნება თავისუფლება, არამედ ეს იქნება თვითნებობა". იმავე 1920 წლის 26 მაისს სოხუმში წარმოთქვა სიტყვა საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის მეორე წლისთავთან დაკავშირებით: "თავისუფალო სამშობლო, ნუ შეგეშინდება ცხოვრების ტალღების. ჩვენთან არს ღმერთი და როდესაც პეტრესაებრ (საუბარია პეტრე მოციქულზე) შევთხოვთ მას, უფალო, გვიხსენ ჩვენო, ის გვეტყვის: გამხნევდით, ნუ გეშინისთ, მე თქვენთანა ვარო. მაშინ ჩვენ მარტონი არ ვიქნებით, ჩვენი შემწე იქნება ღვთისმშობელი და ქრისტე მაცხოვარი, მაშ, მოვიკრიბოთ, აღვიჭურნეთ სარწმუნოებით და ღვთისადმი სასოებით და ამათ შევუერთოთ თავგანწირული სიყვარული სამშობლოსადმი, მაშინ მტრებიც სირცხვილეულ იქნებიან და ჩვენი ერის თავისუფლებაც განმტკიცდება, მაშინ ჩვენი სიხარული იქნება სრული და სამარადისო".
წაიკითხეთ სრულად - საქართველოს მარადიული პატრიარქი